نائينى، محمد حسين، فوائد الاصول، ج 3، ص 444.

تخيير ظاهرى

آزادى انتخاب يكى از دو يا چند حكم ظاهرى، بعد از جهل يا شك در حكم واقعى

تخيير ظاهرى، مقابل تخيير واقعى و به معناى تخيير بين دو يا چند حكم ظاهرى است، مانند: تخيير مكلف در أخذ به يكى از دو خبر متعارض.

توضيح:

اگر به فرض، دو خبر وجود داشته باشد كه يكى مى گويد نماز جمعه واجب و ديگرى مى گويد حرام است، در اين جا، مكلف در انتخاب يكى از اين دو خبر آزاد است; اگر خبر اول را انتخاب كرد، وجوب نماز جمعه در حق او ثابت مى گردد و او ملزم به انجام آن خواهد بود و اگر خبر دوم را انتخاب كرد، حرمت نماز جمعه براى او ثابت مى شود و ملزم به ترك آن است. اين گونه تخيير را «تخيير ظاهرى» مى گويند، زيرا مكلف در اخذ يكى از دو حجت آزاد است و چون حجيت، يك حكم ظاهرى مى باشد، پس تخيير در آن هم تخيير ظاهرى نام دارد.

نظر مشهور در اخبار متعارض آن است كه تخيير در آن، تخيير ظاهرى است; در مقابل تخيير واقعى، كه در نتيجه آن، امرى بر انسان مباح مى شود، مانند آن كه شخص بين آشاميدن آب و ترك آن مخير باشد.

ايروانى، باقر، الحلقة الثالثة فى اسلوبها الثانى، ج 4، ص 438.

صدر، محمد باقر، دروس فى علم الاصول، ج 2، ص 591.

نائينى، محمد حسين، اجود التقريرات، ج 2، ص 231.

مكارم شيرازى، ناصر، انوار الاصول، ج 3، ص 540.

جزايرى، محمدجعفر، منتهى الدراية فى توضيح الكفاية، ج 5، ص 565.

مغنيه، محمد جواد، علم اصول الفقه فى ثوبه الجديد، ص 282.

سبحانى تبريزى، جعفر، المحصول فى علم الاصول، ج 4، ص 484.

حكيم، محمد سعيد، المحكم فى اصول الفقه، ج 6، ص 238.

تخيير عقلايى

حكم عقلا به آزادى انتخاب يكى از دو يا چند چيز

تخيير عقلايى، در جايى است كه حكم كننده به تخيير، عقلا باشند، نه عقل و نه شرع.

بعضى از اصوليون معتقدند مضمون اخبار تخيير در مبحث تعارض ادله، تخيير عقلايى است.

سبزوارى، عبدالاعلى، تهذيب الاصول، ج 2، ص 181.

تخيير عقلى

حكم عقل به آزادى انتخاب يكى از دو يا چند چيز

تخيير عقلى، مقابل تخيير شرعى مى باشد و عبارت است از اين كه عقل، انسان را در انتخاب يكى از دو يا چند چيز مختار نمايد; به عبارت ديگر، هر جا حكم كننده به تخيير، عقل باشد، تخيير عقلى است، و به همين دليل، تخيير در دوران بين محذورين و دوران بين متزاحمين (در صورت تعادل) و تخيير بين افراد يك كلى را از مصاديق تخيير عقلى مى دانند. البته برخى اصوليون دوران بين محذورين را تخيير عقلى نمى شمارند، بلكه آن را از نوع تخيير تكوينى مى دانند.

نيز ر.ك: تخيير تكوينى.

1. خمينى، روح الله، انوار الهداية فى التعليقة على الكفاية، ج 2، ص (174-173).

صدر، محمد باقر، دروس فى علم الاصول، ج 1، ص 341.

حيدرى، على نقى، اصول الاستنباط، ص 233.

حكيم، محمد سعيد، المحكم فى اصول الفقه، ج 4، ص 372.

خمينى، مصطفى، تحريرات فى الاصول، ج 3، ص 449.

مشكينى، على، تحرير المعالم، ص 64.

ايروانى، باقر، الحلقة الثالثة فى اسلوبها الثانى، ج 3، ص 463.

آملى، ميرزاهاشم، مجمع الافكار و مطرح الانظار، ج 3، ص 396.

مكارم شيرازى، ناصر، انوار الاصول، ج 3، ص 520.

نائينى، محمد حسين، اجود التقريرات، ج 2، ص 219.

نائينى، محمد حسين، فوائد الاصول، ج 3، ص 444.

سبحانى تبريزى، جعفر، المحصول فى علم الاصول، ج 3، ص (457-454).

مظفر، محمد رضا، اصول الفقه، ج 1، ص 95.

سبزوارى، عبدالاعلى، تهذيب الاصول، ج 2، ص 181.

تخيير عملى تكوينى

ر.ك: تخيير تكوينى

تخيير عملى محض

ر.ك: تخيير تكوينى

تخيير فطرى تكوينى

ر.ك: تخيير تكوينى

تخيير فقهى

مختار بودن مكلّف در اخذ به يكى از دو يا چند چيز در مقام عمل

تخيير فقهى، مقابل تخيير اصولى بوده و عبارت است از اختيار مكلف در انتخاب يكى از دو يا چند چيز در صحنه عمل به احكام شرعى.

تخيير فقهى منسوب به عمل است، به خلاف تخيير اصولى كه منسوب به حجيت مى باشد; براى مثال، كفاره كسى كه در ماه رمضان از روى عمد روزه خود را باطل كرده است، آزاد نمودن بنده اى در راه خدا يا اطعام شصت مسكين يا شصت