در اين مثال، به تك تك آن موارد امر شده است و تخيير، از عطف آنها به هم با كلمه «أو» فهميده مى شود. ولى گاهى فقط يك امر وجود دارد، اما چون به جامع انتزاعى ميان افراد متباين تعلق گرفته است، عقل به تخيير حكم مى كند، مانند آن كه مولا به عبد خود بگويد: «اشتر قلماً»، كه در اين صورت عبد بين خريدن قلم حبر (مداد) و قلم رصاص (فلزى) و غير آنها مخير است.

مظفر، محمد رضا، اصول الفقه، ج 1، ص 95.

تخيير تشريعى

ر.ك: تخيير شرعى

تخيير تعبدى

ر.ك: تخيير شرعى

تخيير تعبدى شرعى

ر.ك: تخيير شرعى

تخيير تكوينى

تخيير بين انجام و ترك يك شىء، بدون نياز به حكم شرع يا عقل

تخيير تكوينى اصطلاحى است كه توسط ميرزاى نائينى در بحث دوران امر بين محذورين مطرح شده و عبارت است از تخيير نفس الأمرى واقعى كه بين انجام و ترك يك شىء براى هر انسانى ثابت است، و به دليل حصول فى نفسه، نياز به جعل شرعى يا عقلى ندارد.

توضيح: ميرزاى نائينى معتقد است در باب دوران امر بين محذورين هيچ يك از اصول عمليه جارى نمى شود، و در وجه عدم جريان اصل تخيير (شرعى و عقلى) مى گويد: جعل تخيير توسط شارع - چه تخيير ظاهرى و چه تخيير واقعى - در جايى است كه تخيير فى نفسه حاصل نباشد، و الاّ از قبيل تحصيل حاصل و محال مى شود، و در دوران امر بين محذورين، اين تخيير فى نفسه حاصل است، زيرا مكلّف يا عمل را انجام مى دهد و يا ترك مى كند. تخيير عقلى نيز جارى نيست، زيرا تخيير عقلى در جايى است كه دو طرف تخيير داراى ملاك و مصلحت باشد، مثل: باب تزاحم، كه عقل از روى ناچارى و به دليل عدم امكان جمع بين دو طرف، حكم به تخيير مى دهد، ولى در دوران امر بين محذورين چنين نيست، بلكه در عالم واقع فقط يكى از دو طرف (فعل يا ترك) داراى ملاك و مصلحت است.

نائينى، محمد حسين، فوائد الاصول، ج 3، ص 444.

جزايرى، محمدجعفر، منتهى الدراية فى توضيح الكفاية، ج 5، ص 566.

سبزوارى، عبدالاعلى، تهذيب الاصول، ج 2، ص 177.

عراقى، ضياء الدين، نهاية الافكار، ج 2، جزء 4، ص 179.

خمينى، روح الله، انوار الهداية فى التعليقة على الكفاية، ج 2، ص 172.

تخيير در حجيت

ر.ك: تخيير اصولى

تخيير در مسئله اصولى

ر.ك: تخيير اصولى

تخيير در مسئله فقهى

ر.ك: تخيير فقهى

تخيير شرعى

حكم شرع به آزادى انتخاب يكى از دو يا چند چيز

تخيير شرعى، مقابل تخيير عقلى بوده و در جايى است كه شرع انسان را در انتخاب يكى از دو يا چند چيز، آزاد گذاشته تا هر كدام را خواست، انجام دهد، مانند: تخيير در خصال كفاره يا تخيير در اطعام ده مسكين يا تهيه لباس آنها در كفاره حنث قسم.

نائينى، محمد حسين، فوائد الاصول، ج 3، ص 443.

مظفر، محمد رضا، اصول الفقه، ج 1، ص 95.

مشكينى، على، تحرير المعالم، ص 63.

حيدرى، على نقى، اصول الاستنباط، ص 233.

صدر، محمد باقر، بحوث فى علم الاصول، ج 2، ص 401.

ابو زهره، محمد، اصول الفقه، ج 3، ص 469.

سبزوارى، عبدالاعلى، تهذيب الاصول، ج 2، ص 181.

تخيير شرعى ظاهرى

حكم شرع به تخيير، بعد از جهل به حكم واقعى يا شك در آن

تخيير شرعى ظاهرى كه مقابل تخيير شرعى واقعى مى باشد تخييرى است كه با لحاظ حالت جهل و شك مكلف به حكم واقعى، از طرف شارع براى او جعل شده است، مانند: تخيير در باب تعارض امارات كه از اخبار علاجى استفاده شود.

نيز ر.ك: تخيير ظاهرى.

سبحانى تبريزى، جعفر، المحصول فى علم الاصول، ج 3، ص 457.

حيدر، محمد صنقور على، المعجم الاصولى، ص 374.

تخيير شرعى واقعى

حكم شرع به تخيير، به عنوان حكم اوّلى واقعى

تخيير شرعى واقعى، مقابل تخيير شرعى ظاهرى بوده و عبارت است از آزاد گذاشتن مكلف در انجام يكى از چند چيز از سوى شارع، هنگام جعل تكليف واقعى; يعنى حكم تخيير از جانب شارع بدون لحاظ حالت جهل و شك مكلف به حكم واقعى، براى او جعل شده است، مانند: تخيير در خصال كفارات (اطعام شصت فقير يا شصت روز روزه دارى يا آزاد كردن يك بنده).

سبحانى تبريزى، جعفر، المحصول فى علم الاصول، ج 3، ص 457.