توضيح:

در ذهن انسان، معانى بسيارى انباشته شده است كه هر چند به تفصيل نسبت به همه آنها علم ندارد، ولى در ارتكاز و عمق ذهن و حافظه او وجود دارد. در مواردى كه در معناى لفظى شك مى شود، آن لفظ به يكى از اهل عرف عرضه مى گردد، اگر در ميان معانى متفاوتى كه در عمق ذهن او وجود دارد، يك معنا زودتر از ديگر معانى به ذهن او خطور كرد، نشانه اين است كه لفظ براى آن معنا وضع شده است.

مظفر، محمد رضا، اصول الفقه، ج 1، ص 31.

اصفهانى، محمد حسين، الفصول الغروية فى الاصول الفقهية، ص 32.

آخوند خراسانى، محمد كاظم بن حسين، كفاية الاصول، ص 33.

صدر، محمد باقر، دروس فى علم الاصول، ج 1، ص 82.

حكيم، محمد سعيد، المحكم فى اصول الفقه، ج 1، ص 130.

فاضل لنكرانى، محمد، كفاية الاصول، ج 1، ص 103.

مشكينى، على، اصطلاحات الاصول، ص 93.

آذرى قمى، احمد، تحقيق الاصول المفيدة فى اصول الفقه، ج 1، ص 208.

خويى، ابوالقاسم، محاضرات فى اصول الفقه، ج 1، ص 113.

تبادر ابتدايى

ر.ك: تبادر

تبادر حاقى

ر.ك: تبادر

تبادر غير

سبقت معنايى غير از مستعملٌ فيه، به ذهن شنونده لفظ بدون قرينه

تبادر غير، از علايم مجاز بوده و به اين معنا است كه لفظ در معنايى استعمال شود، ولى از آن لفظ، غير آن معنا به ذهن تبادر كند. تبادر غير، دليل بر اين است كه استعمال لفظ در آن معنا مجازى است، مانند: استعمال لفظ «اسد» در انسان شجاع، كه از لفظ اسد، غير انسان شجاع به ذهن تبادر مى كند.

اعتمادى، مصطفى، موضح القوانين، ص 16

اصفهانى، محمد حسين، الفصول الغروية فى الاصول الفقهية، ص 32.

محمدى، ابوالحسن، مبانى استنباط حقوق اسلامى يا اصول فقه، ص 31.

تبادر معنا

ر.ك: تبادر

تبانى عقلا

ر.ك: سيره عقلا

تبدل اجتهاد

تغيير نظر مجتهد

تبدل اجتهاد يا تبدل رأى مجتهد، به معناى تغيير رأى و نظر سابق مجتهد به رأى و نظرى است كه مخالف رأى اول او مى باشد.

بنابراين، در موردى كه مجتهدى به خطا بودن رأى و نظر اجتهادى خويش پى ببرد و رأى و نظر اجتهادى جديدى پيدا كند، به آن تبدل اجتهاد» يا «نقض اجتهاد» يا «عدول مجتهد از رأى خود» مى گويند، مانند اين كه معتقد باشد خريد خانه از راه بيع فضولى يا بيع معاطات، صحيح است، اما بعد به بطلان بيع فضولى يا بيع معاطات اعتقاد پيدا كند، يا اين كه معتقد باشد اجراى صيغه نكاح به زبان فارسى، صحيح است، اما بعد، رأى او تغيير كند و صحت عقد ازدواج را منوط به اجراى عقد به زبان عربى بداند.

«تبدل اجتهاد» از دو جهت قابل بحث است:

[1]از لحاظ فقهى، كه آيا بقاى مجتهد بر رأى اول جايز است يا اين كه بر او واجب است به رأى دوم خود عمل نمايد

[2]از نظر اصولى، كه در صورت تبدل رأى مجتهد، آيا اعمال سابق او و مقلدان وى صحيح و مجزى است يا خير

اصولى ها، در اين مسئله اختلاف دارند و به طور كلى در اين باره سه ديدگاه وجود دارد:

1. صحت اعمال سابق و اِجزا مطلقا;

2. عدم صحت اعمال سابق و عدم اِجزا مطلقا;

[3]تفصيل هاى متعدد

طباطبايى حكيم، محمد تقى، الاصول العامة للفقه المقارن، ص 627.

سبحانى تبريزى، جعفر، الرسائل الاربع قواعد اصولية و فقهية، ج 3، ص 199.

مكارم شيرازى، ناصر، انوار الاصول، ج 3، ص 649.

محقق حلى، جعفر بن حسن، معارج الاصول، ص 202.

علامه حلى، حسن بن يوسف، مبادى الوصول الى علم الاصول، ص 246.

بحرالعلوم، محمد، الاجتهاد اصوله و احكامه، ص 214 و 221.

خضرى، محمد، اصول الفقه، ص 434.

زحيلى، وهبه، اصول الفقه الاسلامى، ج 2، ص 1114.

تبدل تقليد

تغيير تقليد از يك مجتهد به مجتهد ديگر

تبدل تقليد، به معناى عدول مقلد از يك مرجع تقليد به مرجع تقليد ديگر است، چه اين عدول از مجتهد حيّ به مجتهد ميّت، يا از مجتهد حيّ به مجتهد حيّ و يا از مجتهد ميّت به مجتهد حيّ باشد.

أ) عدول از مجتهد حى به ميت از آن جا كه تقليد ابتدايى از ميت صحيح نيست منحصر به جايى است كه شخصى از مجتهد معينى تقليد مى كرده و پس از فوت او به مجتهد زنده رجوع مى كند، آن گاه اين بحث مطرح مى شود كه آيا بازگشت او به تقليد از ميت، صحيح است يا خير. در اين حالت، مسئله سه صورت پيدا مى كند:

1. مجتهد حى، از مجتهد ميت عالم تر است;

2. مجتهد ميت، از مجتهد حى عالم تر است;

[3]هر دو، در علم مساوى هستند