النار و رجل قضى بجور و هو لا يعلم، فهو في النار و رجل قضى بالحق و هو لا يعلم، فهو في النار و رجل قضى بالحق و هو يعلم فهو في الجنة»[1]

در اين حديث، قضات به چهار گروه تقسيم شده و سه گروه از آنها كه بدون علم، قضاوت مى كنند، اهل عذاب شمرده شده اند.

2. در حديث ديگرى آمده است: «مَن عَمِل على غير علم كان ما يفسده اكثر مما يصلحه; كسى كه براى مردم فتوا بدهد، در حالى كه علم به مسئله ندارد، افساد او بيش از اصلاحش مى باشد»[2]

و نيز آمده است: «قال ابو جعفر(عليه السلام): من افتى الناس بغير علم و لا هدى من الله لعنته ملائكة الرحمة و ملائكة العذاب و لحقه وزر من عمل بفتياه; امام باقر(عليه السلام) فرمود: كسى كه براى مردم فتوا بدهد اما دانش آن را نداشته باشد ملائكه رحمت و ملائكه عذاب او را لعنت مى كنند و گناه كسانى كه به فتواى او عمل مى كنند نيز بر دوش اوست»[3]

[3]همه رواياتى كه بر حجيت اصول لفظى و عملى دلالت مى كنند هم چون «لاتنقض اليقين بالشك»، بر حرمت عمل به ظن دلالت دارند

[1]حر عاملى، محمد بن حسن، وسائل الشيعه، ج 18، ص 11

[2]همان، ص 12

[3]همان، ص 9

انصارى، مرتضى بن محمد امين، فرائد الاصول، ج 1، ص 49 و 52.

محمدى، على، شرح رسائل، ج 1، ص (217-216).

فاضل لنكرانى، محمد، سيرى كامل در اصول فقه، ج 10، ص 188.

اخبار وقوف

ر.ك: اخبار توقف

اخباريون

گروهى از علماى اماميه، معتقد به حرمت اجتهاد و انحصار منابع احكام در سنت معصومين(عليهم السلام)

اخباريون، گروهى از علماى اماميه هستند كه اجتهاد را حرام شمرده و تنها راه دست رسى به احكام شرع را سنت پيامبر(صلى الله عليه وآله)و امامان معصوم(عليهم السلام) مى دانند و به همين خاطر رجوع مستقيم به قرآن و استفاده از عقل و اجماع را براى شناخت احكام جايز نمى دانند، زيرا اعتقاد دارند قرآن را «مخاطبان آن (مَن خُوطِبَ به) مى فهمند و مخاطبان اصلى قرآن، معصومان(عليهم السلام)هستند; بنابراين، آنان مى توانند به طور مستقيم از قرآن بهره بگيرند، اما ديگران، چون مخاطب اصلى قرآن نبوده و با زبان آن آشنا نيستند، قرآن براى آنها حجيت ندارد.

به نظر اين گروه اجماع نيز اگر بر مبناى كشف از قول معصوم(عليه السلام)، حجت باشد، حجيت آن به سنت بر مى گردد و اگر كاشف از قول معصوم (عليه السلام) نباشد، حجت نيست. حكم عقل نيز در صورتى كه داراى مبدأ حسى يا قريب به حس نباشد، حجيت ندارد، زيرا عقل نمى تواند فلسفه احكام و مصالح و مفاسد واقعى مسايل شرعى را درك كند.

مرام اخبارى گرى به طور رسمى، از اوايل قرن يازدهم هجرى و با رياست «ميرزا محمد امين استرآبادى» صاحب كتاب «الفوائد المدنية» به وجود آمد، هر چند نشانه هايى از اخبارى گرى از زمان هاى دورتر در كلمات گروهى از محدثان به چشم مى خورد. بعد از استرآبادى، رياست اين فرقه را «شيخ يوسف بحرانى» به عهده گرفت.

استرآبادى تلاش زيادى را براى اثبات و گسترش ديدگاه و مسلك خود آغاز كرده بود و در نتيجه، زمان زيادى نگذشت كه مرام او گسترش چشمگيرى يافت.

در عراق، بزرگانى با موقعيت اجتماعى بالا، به مرام او پيوستند و شهر مقدس كربلا به صورت مركز نشر اخبارى گرى و پايگاه اصلى طرفداران اين نظريه در آمد. در اين روزگار، مجتهدان و فقهايى كه به مرام اخبارى گرى اعتقاد نداشتند، در نظر مردم بى اعتبار و فاقد جايگاه اجتماعى بودند. همچنين، نوع برخورد اخبارى ها با مجتهدان بسيار شديد و بدبينانه بود و آنان تمام امكانات خود را براى ستيز با فقها به كار مى بردند. اين جريان ادامه داشت تا آن كه شخصيتى چون مرحوم «وحيد بهبهانى» در صحنه مباحثات علمى ظاهر گشت و با روى كار آمدن او، اخبارى گرى شكست خورده و منزوى گرديد.

نكته:

كلمه «اخبارى»، بر دو معنا اطلاق مى شود:

1. در يك كار برد، به معناى «محدث» است و بر كسانى هم چون «صدوق» و «كلينى» اطلاق مى شود;

[2]در معناى ديگر، مقابل اصولى مى آيد و استعمال آن به اين معنا، در زمان حاضر، شيوع بيشترى دارد و به مرحله تبادر نيز رسيده است

مكارم شيرازى، ناصر، انوار الاصول، ج 3، ص 608.

جعفرى لنگرودى، محمد جعفر، ترمينولوژى حقوق، ص 18 و 616.

جناتى، محمد ابراهيم، ادوار اجتهاد، ص (350-309).

محقق داماد، مصطفى، مباحثى ازاصول فقه، ج 2، ص 113.

اختيار

ر.ك: جبر و اختيار

اخصّى

قائل به حقيقى بودن استعمال مشتق در خصوص ذات متلبّس به مبدأ اشتقاق

اخصّى، مقابل اعمّى و به معناى فرد يا افرادى از عالمان اصولى است كه معتقدند مشتق، حقيقت در خصوص ذات متلبس به مبدأ مى باشد، نه در اعم از متلبس و ما انقضى عنه، كه اعمى ها به آن اعتقاد دارند.