لمعه (1) غلط صورى قياس‌

آنچنان است كه هرگاه از شكل منتجى نباشد يا در مراعات شرايطى كه براى يكى از دو تركيب برهانى و جدلى تعيين شده است فراموشى حاصل گردد (1088) مانند آنكه اوسط در دو مقدمه مشابه نباشد (1082) مثل كسيكه بگويد هرانسانى حيوان است و حيوان جنس است پس انسان جنس است غلط اينمورد آن است كه حيوانيكه در كبرى آورده شده بعنوان كليت است و تنها در ذهن وجود دارد بخلاف حيوانيكه در صغرى گرفته شده كه باعتبار ماهيت حيوان است‌ (1084) و يا غلط بواسطه متحد نبودن يكى از دو طرف در قياس و نتيجه است‌ (1086 و 1087) و يا بواسطه نقل نشدن اوسط بتمامى است.

غلطهاى بحسب ماده: مثل مصادره بر مطلوب نخستين است.

مصادره. آن است كه نتيجه در همان قياسيكه از آن بدست مى‌آيد بلفظ ديگرى مقدمه واقع شده باشد (1089).

از جمله غلطهاى مادى آن است كه مقدمه از نتيجه پوشيده‌تر (1098) يا مساوى با دو مقدمه باشد (1098) و در اينصورت در اثبات يكى بديگرى از عكس آن اولويتى نيست‌ (1094) و مثل كاذب بودن مقدمه است‌ (1080) كه در قياس بواسطه مشابهت لفظى آورده باشند (930) مثل بكار بردن اسامى مشتركه مانند (عين) و آوردن حروف مشتركه مثل (واو) كه يكبار براى قسم و بار ديگر براى‌