براى توضيح اين مطالب گفته ميشود كه واسطه در اثبات بر چهار قسم است و اقسام چهارگانه از اين قرارند.

اول آنكه واسطه اثبات حكم با علت وجود خارجى يكى باشد، مانند آتش كه علت واقعى وجود حرارتست و علم به وجود آتش ممكن است واسطه اثبات وجود براى حرارت گردد، مثل آنكه گفته شود:

در خانه آتش موجود است. و در هرجائى آتش موجود باشد حرارت وجود دارد. پس در خانه حرارت موجود است (اين دليل لمى است زيرا واسطه اثبات حرارت با علت ثبوت آن يكى ميباشد) و همين واسطه ثبوت و اثبات ممكن است معرف شيى‌ء يعنى حرارت واقع گردد مثلا ميتوانيم بگوئيم: حرارت كيفيت و صفت آتش است و آتش بدون آن يافت نميشود و اين تعريف به رسم است.

(دوم) واسطه اثبات حكم گاهى از علل ماهيت شيى‌ء است كه معرف ذاتى آن ميباشد، مثل آنكه گفته شود: مرجان داراى صفت جسميت و نمو است و هرجسمى داراى نمو ذاتى باشد از نوع نبات است، پس مرجان از نوع نبات است در اينجا علل ماهيتى كه جنس و فصل است واسطه ثبوت و اثبات نوع نباتيّت براى مرجان شده است و معرف ذاتى آنهم ميباشد زيرا ميتوانيم بگوئيم، كه مرجان جسم نامى چنين و چنانى است كه در آب ميرويد (و اين تعريف حدى و دليل لمى است)

(سوم) ممكن است واسطه اثبات حكم، معلول شيى‌ء باشد مثل آنكه گفته شود در خانه گرمى موجود است و در هرجائيكه با فقدان علل ديگر حرارت موجود باشد آتش وجود داشته است، پس در خانه‌