مطالب خود گفته است: مطلب ما هو و لم هو نسبت به قسمى از موجودات يكى هستند كه مبدأ وجود و غايت آنها يكى باشد و ماهيتشان از وجود فاعلشان جدا نباشد مانند مفارقات و ابداعيات‌ [1] لكن در مركبات جسمانى و كائنات فاسدات اين قضيه صادق نيست زيرا ماهيتشان از فاعل و غايت آنها جدا ميباشد، مقصود او از چيزهائيكه ماهيتشان با فاعل و غايت يكى است آنستكه ماهيت نداشته و وجود صرف باشند و اين مطلب مطابق با ذوق اشراق است كه گفته‌اند: نفس و آنچه بالاتر از نفس است وجود صرف خالص و عارى از ماهيت هستند يعنى حيثيت ذات آنها عين وجود است زيرا وجوب بواسطه قرب با ذات واجب بر جنبه امكانى‌شان غلبه يافته است.

سابقا گذشت (در شماره 126/ 2) كه دو نوع از موجودات عارى از ماهيت هستند، يكى مجردات تامه كه بواسطه كمال وجود بدون ماهيتند، و ديگرى مركبات غيرتامه كه بواسطه نقص وجود فاقد ماهيت ميباشند، به اينجهت در اين دو قسم علت ذاتى مرتبه كامل وجود و حد معرف آنها ميباشد، و ذوات الماهيات كه متوسط بين اين دو حداند از اين حكم خارجند بنابراين مشاركت حد و برهان در مورد آنها صادق نيست اين تفسير بنا بر آنست كه مقصود از لم ثبوتى يعنى علت خارجى وجود شيى‌ء و مقصود از حد خصوص حد ذاتى باشد.

(1012/ 2) لكن ما ميتوانيم بطريق ديگرى وحدت مطلب ما هو و لم هو يا مشاركت حد و برهان را بهمه‌جا تعميم داده و در همه‌

[1] تعليقات حكمت الاشراق ص 135