نمايند و خلاصه قياس دور اثبات شيى‌ء به نفس است زيرا مطلوب از مقدمه‌اى حاصل ميشود كه صحت آن مقدمه موقوف بر صحت نتيجه است.

طريق كشف مجهول منحصر در قياس و استقراء و تمثيل است‌

(864) سابقا ذكر شد كه تركيب معلومات براى كسب مجهولات حجت يا دليل ناميده ميشود، و نيز بيان شد كه حجت بر سه قسم است: قياس و استقراء و تمثيل، و دليل انحصار دليل در اين سه قسم در همين نزديكى توضيح داده ميشود.

قسمت صورى منطق قواعد مربوط به هيئتهاى مختلفى است كه از تركيب معلومات براى كسب مجهولات حاصل ميشود، و قواعد تشكيل قياس و اقسام مختلف آن توضيح داده شد و از قسمت صورى منطق، استقراء و تمثيل باقى مانده است كه بايستى توضيح داده شود.

قياس و استقراء و تمثيل اصناف يك نوعند و اختلاف آنها ذاتى نيست‌

(865) دليل بحسب نوع يكى بيش نيست و قياس و استقراء و تمثيل اصناف يك نوع ميباشند، زيرا حجت گاهى باعتبارى قياس و باعتبار ديگر استقراء است مانند قياس مقسّم كه عين استقراء تام است و گاهى نوعي از تمثيل در حقيقت برهان است‌ [1] و باين جهت هريك از

[1] شرح اشارات صفحه 230

- 35-