مصنف كتاب ما در تعليقات خود بر شرح حكمت الاشراق‌ [1] اين مطالب را شرح داده و بطور نفى و اثبات اشكال چهارگانه را از جهت حجيت طبقه‌بندى نموده است. و بطور خلاصه ميگويد: شكل اول ضرورى الانتاج است- حجيت آن قابل اثبات و بيان نيست. ليكن ضرورت انتاج شكل دوم و سوم بيّن صريح نبوده و با اندك تأمّل و تفكّرى پيش از آنكه بشكل اول بازگشت داده شوند فطرت سالم به انتاج و قياس بودن آنها توجه پيدا ميكند.

ليكن انتاج شكل چهارم ضرورى غيربيّن است زيرا بهيچ‌وجه بحجّيت و قياس بودنش تفطن حاصل نميشود جز آنكه با دليل خارج و بوسيله بازگشت دادن آنرا بشكل اول سنديتش ثابت گردد.

شكل چهارم‌

(585) ترتيب حدود در شكل چهارم برعكس شكل اول است.

زيرا حدّ مكرر اين شكل موضوع صغرى و محمول كبرى ميباشد و موضوع مطلوب محمول صغرى و محمول مطلوب موضوع كبرى ميباشد.

(586) اين شكل چنانكه معلوم شد از سنديت بسيار دور است زيرا ترتيب مقدمات اين شكل برخلاف نظم طبيعى ميباشد و انتقال به نتيجه بسختى حاصل مى‌شود به اين جهت در آخر همه بشمار آمده است.

[1] صفحه 100