قضيه تعلق يافته و اشتباهى در اين تشخيص بعمل نيامده است قيودى بتعريف افزوده شده است.

(422) يكى آنكه صدق هريك «مستلزم» كذب ديگرى باشد.

اين قيد براى آنست كه بسيارى از قضايا در سلب و ايجاب با يكديگر اختلاف دارند. در صورتيكه هردو صادق يا هردو كاذب ميباشند. مثلا اگر بگوئيم پرويز ساكن است و پرويز متحرك نيست يكى از اين دو موجبه و ديگرى سالبه است. در صورتيكه مفاد هردو قضيه يكى بوده و اختلافى بين آنها نبوده و نقيض يكديگر نيستند.

(423) قيد ديگر آنكه «بالذات» صدق يكى مستلزم كذب ديگرى باشد. اين قيد از اينجهت لازم است كه تناقض در صورتى بين دو قضيّه محقق ميشود كه هريك از آنها بلاواسطه رافع ديگرى باشد و اغلب قضايا رافع يكديگرند. ليكن با يك يا چند واسطه و باينجهت نقيض يكديگر نبوده و لازم مساوى با قضيه ديگرى هستند كه بعد از يك يا چند واسطه بقضيه‌اى ميرسند كه با قضيه اولى مناقض است.

مثل آنكه گفته شود: عدد اين سيبها چهار است و عدد اين سيبها زوج نيست. اين دو قضيه نقيض يكديگر نيستند زيرا بدون واسطه و بالذات صدق يكى مستلزم كذب ديگرى نميباشد بلكه با چند واسطه منتهى بقضيه‌اى ميگردد كه نقيض قضيه اول است.

باين ترتيب كه ميگوئيم عدد اين سيبها چهار است و هرعدد چهارى بدو متساوى قسمت‌پذير است. و هرچيزيكه بدو متساوى قسمت‌پذير باشد زوج است بدين سبب هرچهارى زوج است ليكن عدد