قضيه منفصله حقيقيه حالت مفاهيم را بر سه گونه نموده و از نظر بحث و تحليل اعتبارات سه‌گانه عقلى مستقل هستند. و اينكه شيخ ما گفته است امكان و امتناع محمولاتى هستند كه ماده ثبوت آنها براى موضوعات ضرورت است از نظر تحليل صحيح نيست زيرا خود امكان و امتناع كيفياتى هستند كه عقل آنها را براى ماهيات اعتبار ميكند و خود آنها ماده هستند و ماده احتياج بماده ديگر ندارد. زيرا ماده كيفيت محمولات ديگر بوده و وجود استقلالى ندارد تا ماده ديگر خواسته باشد و اگر اينها محتاج بماده ضرورت باشند خود ضرورت هم محتاج بضرورت ديگرى بوده و تسلسل لازم مى‌آيد. و اينكه شيخ گفته است ثبوت ضرورت ماده نميخواهد تخصيص بدون مخصّصى است. زيرا وقتى ضرورت محمول قرار داده شده و داراى استقلال مفهومى گردد چه تفاوتى با امكان و امتناع دارد.

(412) مصنف كتاب ما ضمن تعليقات خود بر كتاب حكمت الاشراق در اينمورد گفته است: تصوركردن ضرورت براى همه‌چيز و از جمله براى قضاياى وقتيه كه مثلا مى‌گوئيم هميشه ماه در وقت حايل بودن زمين البته منخسف است يا هرانسانى هميشه بوقت خود نفس ميكشد.

قبول ضرورت براى اين‌گونه امور بستگى باين دارد كه دانسته باشيم:

حادثات نسبت بمبادى خود و با مقايسه به نظام جمعى واجب و ضرورى هستند و هيچ امر ممكنى در عالم وجود ندارد. ليكن ادراك نمودن اين مطلب براى عقول متوسط بسيار مشكل است.

- 21-