و مجموع ماهيت با قيد نوعيت و با قيد كليت فقط وجود ذهنى دارد و باين اعتبار عقلى ناميده ميشود.

آيا طبيعى موجود است يا نيست‌

(102) كلى منطقى و عقلى مسلّما وجود خارجى ندارند و فقط در عقل موجود ميشوند اختلافيكه از قديم بوده و امروز نيز نزد فلاسفه مدنظر است آنستكه آيا طبيعى وجود خارجى دارد يا ندارد.

(اولا) اختلاف است كه آيا خود ماهيت و طبيعت نوعيه تنها وجود ذهنى دارد يا در خارج نيز موجود است.

آنهائيكه ميگويند ماهيت در خارج موجود است باز اختلاف دارند كه آيا خود ماهيت وجود روحانى دارد يا در عالم ماده و اجسام موجود است.

در نتيجه اين اختلافات چهار قول در مسئله يافت شده است:

(اول) جمعى از فلاسفه ميگويند طبيعى فقط در ذهن موجود است و در خارج جز افراد و جزئيات چيزى موجود نيست.

اين قول را در اروپا «مثالى ذهنى» مينامند.

(قول دوم) افلاطون ميگويد ماهيت در خارج ذهن موجود است ليكن ماهيت جوهرى واحد و ثابت و بسيط و غيرمتغير است و اين جهان كه دار زوال و حركت است جاى ماهيت جوهرى نيست.

خود ماهيت در عالم مجردات وجود واحد بسيط و مجرد عقلانى دارد و افراد كه مجموعه اعراض و صفات طبايع و محل ظهور آثار آنها هستند در عالم ماده وجود پيدا ميكنند.