لازم بيّن آنستكه ثبوت محمول براى موضوع بديهى بوده و محتاج بحد وسط نباشد و بمحض تصور موضوع و محمول جزم بلزوم حاصل شود.

واسطه در اثبات در صورتى منتفى ميباشد كه واسطه در ثبوت وجود نداشته و محمول معلول بلاواسطه براى موضوع باشد زيرا واسطه در اثبات از سه حال خارج نيست يا علت و يا معلول شى‌ء است و يا امر ديگريكه هردو معلول يك علت ميباشند. و در جائيكه غير از خود موضوع علت ديگرى در كار نباشد نميتوانيم چيزى را بتوسط آثارش يا اثر ديگرى كه هردو بيك علت منتسب هستند براى موضوع خود ثابت كنيم زيرا ثبوت محمول براى موضوع خود كه بلاواسطه بآن نسبت دارد از نسبت داشتن به آثارش ضرورى‌تر است و نسبت معلول بعلت از نسبت داشتن آن به امور ديگر جلى‌تر است باين جهت حد وسطى فيما بين علت و معلولش در كار نيست تا بتوانيم محمول را براى موضوعيكه خود علت بلاواسطه آن محمول است بتوسط آن واسطه ثابت كنيم.

لازم بيّن بر دو قسم است: بيّن اعم و بيّن اخص.

(56) لازم بيّن اعم آنستكه با تصور طرفين جزم بلزوم ثبوت محمول براى موضوع حاصل شود. مثل تغير كه ذاتى عالم و معلول بلاواسطه و مقتضاى ذات آن است.

(57) لازم بيّن اخص: آنستكه از تصور موضوع تصور محمول لازم آيد. مثل آنكه هرگاه عدد «دو» تصور شود تصور ميشود كه‌