بتوسط آن بر موضوع عارض گردد. مثل سفيدى و طعم كه قابل انقسام هستند ليكن بواسطه كمّيّتى كه با رنگ و طعم در يك ماده موجود شده‌اند يا ثقل كه بواسطه جسميت عارض بر انسان است.

(52) واسطه در اتصاف: در جائيستكه محمول صفت حقيقى موضوع نباشد و بطور مسامحه بآن نسبت داده شود مثل كسيكه بر كشتى سوار است ميگويند در حركت است در صورتيكه حركت صفت حقيقى كشتى ميباشد و كسيكه در كشتى نشسته ساكن است و بتوسط كشتى حركت بشخص نسبت داده ميشود.

قسم اخير در علوم مورد حاجت نيست و باين جهت مصنف كتاب ما از آن نامى نبرده است.

(53) عرضيكه واسطه در ثبوت ندارد-: محموليكه معلول موضوع خود باشد و واسطه در ثبوت نداشته باشد لازم اول ناميده ميشود و توضيح و تعريف آن گذشت. و چون واسطه در ثبوت ندارد هيچيك از وسايط ديگر را هم نخواهد داشت زيرا وجود وسايط ديگر بدون واسطه در ثبوت ممكن نيست، مثل امكان كه لازم اول ماهيت و زوجيت كه لازم اول عدد «دو» ميباشد و هيچيك از وسايط را ندارند.

(54) محموليكه واسطه در عروض ندارد. مثل قبول انقسام كه بلاواسطه عارض بر مقدار است و تعجب كه بدون واسطه بر انسان عارض ميشود و مصنف كتاب ما آن را نيز اوّلى ناميده است.

(55) عرضيكه واسطه در اثبات ندارد كه لازم بيّن نيز ناميده ميشود: