كماليّه است، و بالحقيقه حيوانى است منتصب القامة كه افاعيل مختلفه به حسب ارادات متنوّعه از او صادر مى‌گردد و او از حق در حجب ظلمانيّه ساتره است.

پس اگر از خواب غفلت و جهل بيدار شد و دانست كه وراى اين لذّات بهيميّه [لذّات‌] ديگر و فوق اين مراتب مراتب كماليّه ديگر هست، و از اشتغال به منهيّات شرعيّه تايب گرديد و به سوى حق تعالى بازگشت نمود، و براى طلب كمالات اخرويّه به عزم تام شروع در ترك فضول دنياويّه نمود و به سلوك سبيل اللّه متوجّه گرديد، و از مقام نفس مهاجرت كرد، و از هر چه در طريق عايق مقصود باشد زهد ورزيد، و از هر خاطر ردى كه وارد بر قلب گردد و او را مايل به غير گرداند پاك شد، و بعد از اتّصاف به ورع و تقوى و زهد پيوسته به محاسبه نفس خود را در افعال و اقوال اشتغال نمود، و نفس را در هر چه امر نمايد هر چند به خير و عبادت باشد متّهم دانست: براى او لوامع انوار غيب ظاهر مى‌گردد، و ابواب ملكوت بر روى خاطرش گشوده مى‌شود و مرّة بعد اخرى لوايح نوريّه بر او لايح مى‌گردد، و امور غيبيّه را در صور مثاليّه مشاهده مى‌كند.

و چون طعم چيزى از آنها را چشيد در عزلت و خلوت و ذكر و مواظبت بر طهارت تامّه و عبادت و مراقبت و محاسبت رغبت مى‌نمايد، و از مشاغل حسّيّه بكلّى اعراض مى‌نمايد و دلش از محبّت آنها خالى مى‌شود، پس بالكلّيّه باطنش متوجّه حق مى‌گردد، و وجد و سكر و وجدان و شوق و عشق و هيمان براى او ظاهر مى‌شود و او را محو مى‌گرداند و از نفس خود غافل مى‌سازد، پس حقايق سرّيّه و انوار غيبيّه را مشاهده مى‌كند، و تمام مشاهده و معاينه و مكاشفه براى او متحقق مى‌گردد، و انوار حقيقيّه گاهى بر او ظاهر مى‌شود و گاهى مختفى مى‌گردد، تا آنكه او متمكّن گردد و از تلوين خلاص شود و سكينه روحيّه و طمأنينه الهيّه بر او نازل گردد، و ورود آن بوارق و احوال براى او ملكه شود، پس داخل در عوالم جبروت مى‌گردد و عقول مجرّده و انوار قاهره و مدبّرات كلّيّه از ملائكه مقرّبين و مهيّمين در جمال ربّ العالمين را مشاهده مى‌كند، انوار ايشان متحقق مى‌گردد، پس انوار سلطان احديّت و سواطع عظمت و كبرياى الهيّت براى او ظاهر مى‌گردد، و آن را هباء منثورا مى‌گرداند. و در آنجا جبال انيّتش مندك مى‌گردد، و تعيّنش متلاشى، و وجودش مضمحل مى‌گردد. و اين است مقام فنا و محو و نهايت سفر اوّل سالكين.