مبدأ تخيّل، به تبع نفس قواى جزئى نفس، به واسطه مادى بودن اين قوا باقى [1] و دائم نخواهند بود [2].

برخى از محققان از متأخران حكما و فلاسفه گويند كه: حكماى اسلامى بلكه جميع متألّهان از حكما قائل به دو معادند، جسمانى و روحانى، ليكن در معاد جسمانى مقلدند و به تصديق انبياء [3] اكتفا نمايند و تصحيح اين معاد به استقلال عقل نتوانند، اگر چه برخى، از جمله، حكيم فاضل سيد احمد علوى، محشى شفا در برخى از كلمات خود تصريح نموده است كه اعاظم از حكما در مواردى، وجوهى را جهت امكان تحقق وقوع حشر اجساد، تقرير نموده‌اند.

به عقيده نگارنده، روى مبانى و بر طبق قواعد مقرر در مسفورات حكماى مشاييه بلكه اشراقيه، عود ارواح به ابدان دنيوى امكان ندارد. و ممكن نيست حكيمى محقق نظير شيخ و فضلاى از حكما و اتراب و اتباع او به حشر اجساد و

[1]همان طورى كه در مقام مناقشه بر مبناى شيخ اشراق و ابطال عقيده وى در ابصار گفتيم، بنابر مادى بودن خيال متصل و مقيّد و عدم تجرد قوه جزئى نفس مدرك جزئيات، امكان ندارد نفس، در عالم مثال اكبر حقايق موجود در عالم ماده را به ادراك حضورى، و شهود اشراقى ادراك نمايد. و نفس بدين جهت حقايق موجود در عالم ماده را به صور جزئى مثالى ادراك مى‌نمايد كه خود در باطن وجود، داراى عالمى مثالى و برزخى است. و از باب لزوم تطابق و وجوب مطابقت بين قوس نزول و صعود، قوه خيال، مجرد برزخى است و بعد از مشاهده حقايق جزئى و ادراك امور خارجى به وساطت حواس ظاهره، صورى را در صقع داخلى خود بر طبق خارج ايجاد مى‌نمايد. و معلوم بالذات به جهت جزئى نفس قائم است به قيام صدورى و نفس، جميع صور موجود در عالم خود را ايجاد مى‌نمايد. و جهات ادراكى نفس نسبت به مدركات خود به فاعل اشبه است از قابل.

[2]رجوع شود به مقدمه و حواشى نگارنده به رساله نوريه مثاليه. حقير در مباحث بعد، بعد از تقرير مسلك شيخ اشراق در معاد، به ابطال مسلك اين حكيم نحرير مى‌پردازد.

[3]صاحب شوارق، حكيم نحرير ملا عبد الرزاق لاهيجانى در گوهر مراد و فيلسوف فاضل سيد احمد محشى شفا تلميذ و داماد فيلسوف اعظم مير محمد باقر داماد- قدس اللّه ارواحهم- در حواشى بر كتاب شفاى ابن سينا (رض) به اين قول تصريح نموده‌اند.