نام کتاب : شرح بر زاد المسافر نویسنده : آشتیانی، جلال الدين جلد : 1 صفحه : 79
حقيقت انسان، دو معاد تحقق دارد و وجود انسان در مقام سير به عالم
آخرت، داراى دو معاد است. و حقيقت انسان معجون از اين دو خلط، با اين دو (بدن و
روح) محشور مىشود. و اين مسلّم است عند المحققين كه عود روح به بدن در عالم دنيا
و تعلق آن به بدن دنيوى عبارت است از تحقّق عالم دنيا نه آخرت، لذا «غزالى»
و
«فخررازى» و جمعى ديگر از اهل تكلم و محققان از اهل
كلام گويند:
فرق بين تناسخ و معاد آن است كه عود روح به بدن و عود نفوس به ابدان
در عالم طبع و دنيا تناسخ و عود روح به بدن در آخرت معاد و حشر است.
نقل مذاهب حكماى اسلامى در معاد
اقدمين از حكما چون در علم مبدأ و معاد، تابع انبيا و اوصياى انبيا
بودهاند و از مشكات نبوت، اخذ معارف نمودهاند، هم به معاد جسمانى اذعان
داشتهاند و هم به حدوث زمانى عالم معتقد شدهاند. چون عويصات حكمت را به رمز،
تقرير نمودهاند و متأخران و ناظران به كلمات آنان به مراد آنها پى نبردهاند،
انكار معاد و قول به تناسخ و اعتقاد به قدم عالم را به آنان نسبت دادهاند. مثل آن
كه به اعاظم از حكماى عجم و خسروانيين قايل و معتقد به توحيد، ثنويت نسبت داده شده
است. و ناظران به عقايد و افكار آنان از باب عدم نيل به مرام آنان و يا به واسطه
عناد و لجاج، كلمات آنها را به اصول صحيح و قواعد درست حمل ننمودهاند و آنان را
منحرف توصيف كردهاند. ما، در اين مختصر فقط به ذكر مشارب حكماى اسلامى
مىپردازيم. و در ضمن نقل عقايد حكماى دوره اسلامى در مباحث عالم
مقوم حقيقت معاد است و شريعت محمدى معاد را به عود روح إلى البدن
الدنيوى في النشأة الدنيويه معرفى فرموده و يا آن كه معاد، به حشر روح و بدن معا
قوام دارد؟ اضافه روح به بدن امرى مسلّم است. و بحث در اين است كه عود روح به بدن
و حشر به حق ضرورى شريعت است و يا آن كه روح (نفس ناطقه) و بدن هر دو محشور
مىشوند؟ حق آن است كه اجساد و ارواح هر دو محشور مىشوند.
نام کتاب : شرح بر زاد المسافر نویسنده : آشتیانی، جلال الدين جلد : 1 صفحه : 79