بايد دانست كه نفس مجرد تام و تمام، با فرض تجرد ذات و تماميت وجود امكان ندارد به بدن مادى تعلّق گيرد، چون مجرد تام الوجود كه عقل باشد نسبتش به همه ابدان و ماديات متساوى است. و عقل مجرد، مبدأ تحقق نظام كلى است نه تدبير نظام جزئى، كه تدبير بدن شخص جزئى موجود در عالم مكان و زمان باشد.

امكان ندارد نفس ناطقه، مجرد تام باشد و در صميم ذات و جوهر وجود ساقط الإضافة از بدن بوده و تعلق به بدن از عوارض و سوانح بشمار آيد؛ چون مشهور تصريح نموده‌اند كه نفس مفاض به بدن به حسب جوهر ذات، مجرد تام است. و مجرد تام، عقل و عاقل و معقول است. و نمى‌شود چنين حقيقتى جهت تكامل عرضى- نه ذاتى و جوهرى- از مقام تجرد تام تنزل نموده و مدتها عقل هيولانى و بعد، عقل بالقوه قريب به فعل باشد تا برسد به جايى كه بتواند حقايق را ساقط الإضافة از مواد و اجسام و عوارض تعقل نمايد.

لذا اهل تحقيق، اذعان نموده‌اند كه اضافه به ماده و حصول فعليت و تماميت ذات، بدون تعلق به مواد، به مقامات عالى حاصل از حركات جوهرى نفس اختصاص دارد كه به مقام عقل واصل مى‌شود. و نفس از آن جايى كه نفس است، يعنى نفس بودن نفس نحوه وجود خاص آن است و از اين جهت داراى هويت و حقيقتى كه نفس نباشد، در آن نمى‌توان نشان داد، و عقل مجرد تام الوجود امكان ندارد در برخى از احيان، ماده معقولات و قابل صور كليه باشد. و ارتسام صور در مجرد تام و حلول صور، در شى‌ء مجرد، از محالات و با حصول قوه و استعداد و ماده و با تجسّم محل قابل صور، ملازم مى‌باشد [1].

[1]. آخوند ملا صدرا در مبحث نفس به اين معنا تصريح فرموده است. و در جواهر و اعراض اسفار و اجوبه مسائل، [1] مفصل، تركيب مجرد و مادى را ابطال نموده است. صدر الدين دشتكى از قايلان‌

[1] اين رساله با حواشى نگارنده جزو انتشارات مركز انتشارات دفتر تبليغات اسلامى قم به انضمام المسائل القدسيه و متشابهات القرآن به طبع رسيده است.