ذاتيات چه بسا در مواردى احكام فطرت اولى مغلوب، و احكام و آثار فطرت ثانوى غالب و منشأ آثار و مبدأ احكام خاص خود مى‌باشد و چنين نفوسى اگر داراى حسنات اتفاقى نيز باشند تبديل به سيّئات مى‌گردد «من كان في هذه أعمى فهو في الآخرة أعمى» و بايد توجه داشت كه وقوع در دركات و مراتب جحيم با قبول آلام و عذاب ملازم است. و در آيات و روايات هميشه عذاب بر وقوع در نار و آلام دردناك بر استقرار در جهنم و دركات نيران مترتب است و تفكيك اين دو از يكديگر مشكل است.

از آنچه ذكر شد معلوم گرديد كه دلايل قائلان به انقطاع عذاب و تبدل آن به عذب، از هوسات و اوهام كسانى است كه به دلايل عقلى و برهانى پابند نمى‌باشند.

اما ما ذكره العارف القيصري في مواضع أخر من شرحه فلا يمكن أن يعتمد على ما ذكره (ره) و لا بأس بنقل كلامه و تقرير ما يرد عليه و على من سبقه. شارح قيصرى بعد از ذكر و بيان انحصار مقامات و درجات اهل آخرت و بندگان الهى به سه مقام (كه البته اصول مقامات منحصر است در سه مقام نه فروع و جزئيات مقامات؛ چه آن كه هر موطن و درجه‌اى داراى مراتب و درجات و اشخاص و شئون و ظهورات متعدد است): جنت و نار و اعراف و آن، مقامى بين اين دو مقام و موطن است، هر موطن و مقامى به حسب تجلى اسم الهى در اعيان و مظاهر، داراى اسمى حاكم بر اين مقام است و هر مقامى داراى احكامى است كه حكومت اسم متجلى در آن، آثار و احكام آن را ظاهر مى‌نمايد.

چه آن كه اسماى الهيه، مربى و حاكم و مظاهر خلقيه، مربوب و محكوم به حكم اسم خاص حاكم بر هر مظهرى مى‌باشند «و لكل منها اسم حاكم عليه، يطلب بذاته اهل ذلك المقام، لأنهم رعاياه و عمارة ذلك الملك بهم. و الوعد شامل للكل؛ إذ وعده في الحقيقة عبارة عن إيصال كل واحد منّا- منها- إلى كماله المعيّن له أزلا، فكما أنّ الجنة موعود بها، كذلك النار و الأعراف موعود بهما. و الإيعاد أيضا شامل‌