نظامات است به نحوى كه نظامى تام‌تر از آن امكان ندارد و ممكن نيست وقوع ممكن اخسّ قبل از وجود اشرف يا وقوع اخسّ بدون تحقق اشرف در مرتبه مقدم بر اخس. و ترجيح مرجوح بر راجح مثل ترجّح ممكن بدون رجحان و بالأخره تحقق معلول بدون علت و ظهور ممكن بدون آن كه جميع انحاى عدم آن سدّ شود، محال است.

و إن شئت قلت: در قوس نزولى، فيض وجود از حق اول تا به مراتب عاليه مرور ننمايد، به مراتب دانيه نمى‌رسد و على سبيل الأشرف فالأشرف، رحمت واسعه الهيه و وجود منبسط، نازل و بعد از طى درجات عقول و برزخ، به عالم ماده مى‌رسد، به نحوى كه امكان ندارد مرتبه‌اى از مراتب ممكنه كه به امكان ذاتى متصف و به حسب وجود از موجود دانى كاملتر باشد، از قبول فيض ممنوع شود، چه فرض، آن است كه صرف امكان ذاتى از براى ممكن اشرف جهت قبول فيض كافى است و علت، وجود تام الفاعليه است به نحوى كه به واسطه صرافت وجود و غير متناهى بودن هستى و كمالات هستى، هيچ وجود و كمال وجودى فرض نمى‌شود، مگر آن كه در اين مرتبه به نحو اعلى و اتم تحقق دارد.

... لزم إمّا خلاف المقدّر أو جواز صدور الكثير عن الواحد أو الأشرف عن الأخس (يعنى صدور اشرف از اخس) أو وجود جهة أشرف ممّا عليه [1] الواجب (نور الأنوار) اگر وجود اخس به واسطه و توسط اشرف صادر شود، خلاف فرض لازم آيد، چون فرض اين بود كه اخس بدون آن كه مسبوق به وجود ممكن اشرف باشد موجود شود، و اگر موجود اخس بدون وساطت اشرف صادر شود و جايز باشد صدور اشرف از حق اول لازم مى‌آيد صدور كثير از واحد، چون موجود اخس‌

[1]علامه شيرازى در شرح حكمت اشراق قريب به آنچه كه ما، در بيان قاعده امكان اشرف تقرير نموديم، تحقيق نموده و غير از تقرير قاعده به تبع شيخ اشراق، خود نيز به نحو ديگر آن را تحرير كرده است.