صدور آن مستلزم محال نيست و ماهيت، ممكن است يعنى به واسطه وجود اخسّ، امكان آن احراز شده است.

و يا آن كه مبدأ فعال وجود، بر ايجاد جميع ماهيات امكانيه حقايق وجوديه از جمله ممكن اشرف قدرت دارد، ولى جهت اخس را به اشرف ترجيح داده است.

به عبارت ديگر، فاعل كل، با علم و قدرت، در مقام خلقت مرجوح را بر راجح ترجيح داده است. جميع اين شقوق، نزد ابناء عقل و اسلّاى [1] خرد باطل است.

تام و نبودن لوازم فردى لازم ماديات- به چه حاصل است؟ آيا مى‌شود فرضا دو عقل مجرد تام و تمام در عرض يك ديگر كه از جهت احاطه به ماديات و معاليل برزخى و مادى نسبت مساوى دارند، با فرض آن كه نوع مجرد، منحصر به فرد است؟ فصل منوّع بين اين دو نور صرف واقع در عرض يكديگر و حاصل در عالم دهر، چيست؟

ديگر آن كه مجرد تام كه در باطن عالم مادون خود قرار دارد و به مادون محيط است، چه چيز سبب شده است كه يكى علت و مدبر يك سلسله از افراد و ديگرى روح و مدبّر افراد متعدد ديگر واقع شود با تساوى رتبه وجودى آنها و تجلى و ظهور در مظاهر مثالى و مادى و سريان فعلى هر دو در مظاهر مثالى و مادى؟

جواب آن كه عقول عرضيه، از حيث اضافه به افراد مثالى متعدد به ملاحظه سنخيت ذاتى و تجلى در افراد نوع خود، در عالم ماده متميزند و بين مجردات واقع در عرض يكديگر تباين بالذات تحقق ندارد و حقايق مثاليه و عقليه هر كدام ذات خود را در وجود رفيق خود كه مصداق (المؤمن مرآة المؤمن) است، شهود مى‌نمايد و در عقول لاحقه نيز از ناحيه ملكات حاصله در عالم ماده به واسطه مبدئيت نفس از براى افعال متعدده ناشى از ارادات و تصورات و تصديقات مبدأ تحريك عضلات و بالأخره ايجاد افعال و تأثير افعال در افكار و حصول ملكات راسخه يا غير راسخه در نفس ناطقه اين نوع تمايز حاصل مى‌شود.

و ديگر آن كه بين عقول عرضيه كه از اشعّات حاصله از عقول طوليه موجود شده‌اند، شدت و ضعف وجود دارد و اين شدت و ضعف، موجب وقوع فردى در مرتبه علت و ديگرى در مرتبه معلول نمى‌شود، كما ذكرناه مفصّلا في رسالة عملناها في هذه المسألة التي كلّت عن درك كنهها الأذهان و إن شئت تفصيلها فعليك بالمراجعة إلى هذه الرسالة؛ فإنّ فيها ما يشفي العليل و يروي الغليل.

[1]جمع سليل به معناى فرزند است.