نفس، بيان كرده و فرموده است، اين برهان، فقط تجرد خيال را اثبات مى‌كند.

و حق با آن حكيم علامه است.

بر اين برهان اشكالاتى كرده‌اند كه ما، در مباحث گذشته آنها را تقرير نموديم. يكى از اشكالات را صاحب كتاب مباحث نقل كرده و گفته است:

«هذا إشكال قويّ جدّا و لم يظهر لي بعد عنه جواب يمكنني أن أذكره في كتابي هذا ...».

اشكال، آن است كه صور خياليه، در نفس بايد داراى امتداد در جهات و زياده در جوانب و در مقام حلول در نفس، صورتى شخصى و متميز و داراى وضع باشد و چنين صورتى در مقام حلول در نفس سبب شود كه نفس به آن صورت متشكل شود، چون در غير اين صورت، صورت مربع مثلا در نفس حاصل نشده است.

جواب اين قبيل اشكالات، روى اصولى كه صدر الحكماء مقرر فرموده، واضح و آشكار است و چندان قوتى در اين قبيل از مناقشات وجود ندارد، ولى امثال صاحب مباحث از درك اين قبيل از تحقيقات عاجزند و ندانسته‌اند كه نفس نسبت به مدركات خود داراى سمت خلاقيت است و اصولا حقايق مجرده، مصدر معاليل خود مى‌باشند و صور ادراكى، به نفس قيام صدورى دارند و قيام به نحو حلول اختصاص به ماديات دارد.

صدر المتألهين در جواب گفته است: حضور صور علمى از براى عالم مدرك اين صور، لازم نيست به نحو حلول باشد، بلكه حصول صور علمى جهت نفس به يكى از اقسام و انحاى سه‌گانه است: يا به نحو يكتايى و عينيت در صورتى كه عالم و معلوم به يك وجود موجود باشند مانند علم نفس به ذات خود، يا به نحو حلول، مثل علم نفس به صفات خود و علم نفس به صور عقلى و حصول صور عقلى از براى نفس عاقل، يا به نحو معلوليت- كما في علم اللّه بالممكنات بصورها