مثل صورت دريايى از جيوه و كوهى از ياقوت را در لوح خيال به وجود آوريم.

بين اين صور در خيال، تميز وجود دارد و به اعتبار ظهور ظلى اين صور در نشئه علم، مسلما اين صور معدوم نيستند، وجود دارند و وجود، منحصر به وجود خارجى نيست. محل صور خيالى مذكور، امكان ندارد جسمى از اجسام باشد [1]. محل هذه الصور يمتنع أن يكون شيئا جسمانيا؛ فإنّ جملة بدننا بالنسبة إلى الصور المتخيّلة لنا قليل من كثير؛ فكيف تنطبق الصور العظيمة على المقدار الصغير؟!

اين صور، اگر چنانچه وجود خارجى نيز داشته باشند، مسأله عدم جواز انطباع اجسام كبير در موضع دماغى و قواى ادراكى پيش مى‌آيد، چون آنچه از طريق باصره و انطباع اجسام داراى لون و مقدار، به مغز انتقال‌

[1]جمعى از حكماى طبيعى، عالم ماده را عالمى مستقل و نظامى بدون اتّكا به عوالم غيبى مى‌دانند و جميع كمالات متجلى در عالم زمان و مكان را به اصل ماده مستند نموده‌اند. در مقابل آنها برخى از روحيون به كلى بساط مواد و قواى جسمانى ادراكى و قواى دماغى و مواضع ادراكى و در برخى از موارد قواى مربوط به جهات مادى حيوان و بعضى از قواى مربوط به قواى نباتى و مواضع افاعيل و ادراكات و موارد قوا و طبايع را به كلى برچيده‌اند و بسيارى از قواعد مسلم طبيعى و طبّى را ناديده گرفته‌اند و هر دوى اين دسته راه تفريط و افراط پيموده‌اند. از جمله غزالى گفته است: «إنّ هذه الأفاعيل و ما يجري مجراها ممّا ينسب إلى القوى الحيوانية و النباتية صادرة عن الملائكة ...»، در حالتى كه طبقات عاليه از ملائكه مجرده (اعم از ملائكه داراى اجسام مثاليه نوريه و ملائكه مهيّمه) و ارواح عاليه مجرده از قيود اجسام و مقادير، هرگز فاعل مباشر و علت مزاول در طبايع جسمانى نمى‌شوند و فاعل مباشر حركت و مبدأ افاعيل مادى، بايد خود از نوع طبايع سيّاله باشد.

ملائكه به معنى اعم، شامل جميع جنود الهيه مى‌شوند، ولى بين ملائكه- المدبّرون امرا- و ملائكه مقربان مصداق الصافّون صفّا فرق است و اين قسم اخير به حسب تماميت جوهر و ذات، از تدابير جزئى مربوط به نظام منغمر در مواد، ترفّع دارند، اگر چه داراى مظاهرى در مواد از قبيل قوا و مواضع تأثير و تأثّر و مبادى افاعيل نباتى و حيوانى مى‌باشند. متدلّيات به عرش اللّه مأمور نظم كلى در عالم وجود و به حسب ذات، نظام سازند و عمّال آنها در قوا و طبايع، كارساز عالم كونى و نشئه زمانى‌اند.