عقل و دار مجردات كليه و حقايق صرفه وارد مى‌نمايد و يك نحوه وجودى فوق تجرد و برهنه و عريان از حد ماهوى به آنها داده و بالأخره در عرصه وجود غيبى خود كه از حواس و مدركات عالم شهادت مستور است، در يك حقيقت واحده، قوس نزولى و صعودى را پديد مى‌آورد. به اين معنا كه حقيقت عقليه را از مقام صرافت وجودى و محوضت هستى و مقام غيب وجود نفس و كنز مخفى مقام اخفاى روح، تنزل داده، حقايق به مقام احديت و اول تعين روح و مرتبه خفا طالع گشته و بعد از ظهور در واحديت نفس و مقام عقل تفصيلى، به كسوت صورت جزئى در مقام خيال نازل يا متجلى گشته و به عرصه لوح حس مشترك به وجود فرقانى ظهور نموده، بدون آن كه حقايق متوطن در مقام غيب نفس و نيز معانى موجود در مرتبه احدى و حقايق موجود در مشهد واحدى روح از مقام شامخ خود تجافى نموده باشد.

و نيز در مقام رجوع صور و اشباح به مقام غيب نفس حقايق جزئى متعين در اين مراتب، اصل حقايق موجود در اين مراتب، در هر مرتبه‌اى محفوظ و يك وجود واسع عليم به نام نفس ناطقه (هيكل توحيد) محفوظ و به صعود و نزول متصف و به نور فعلى، متجلى در اين مراتب است، بدون آن كه قبول تجزى و تقدر نمايد و محقق معناى وحدت در كثرت و كثرت در وحدت است و مقتدر بر افاعيل غيبى خود از توحيد كثير و تكثير واحد است و جميع افعال غيبى آن دفعى و صدور افاعيل از آن به نحو انشاء و اختراع و ابداع حاصل مى‌شود و ظهور آثار از نفس به نحو تجلى اشراقى است، در حالتى كه در تأثير و تأثر مادى، وضع و محاذات شرط است و اكثر تأثيرات نفس، بدون وضع ظاهر مى‌شود و به تجلى نفس و حول و قوه آن، معانى و اشباح از كتم عدم و لا من شى‌ء در صحنه وجود وسيع نفس، ظاهر مى‌شوند و تأثير آن به وجود طرف اثر منوط نيست، بلكه خود، طرف ساز است.

به واسطه وجود همين آثار است كه محققان از اهل توحيد، براى نفس ناطقه‌