نام کتاب : شرح بر زاد المسافر نویسنده : آشتیانی، جلال الدين جلد : 1 صفحه : 429
كه آدم (آدم نوعى و دهرى و يا آدم مثالى) از آن هبوط نمود و خارج شد،
غير از بهشت متحقق در مثال صعودى و جنت اخروى است. و به همين جهت، بهشت نزولى دار
تكاليف تشريعى قابل اطاعت و عصيان نبود و گناه آدم و حوّا، گناه تكوينى و سيئه
لازم حد امكانى است. و محققان شيعه كه انبيا را معصوم مىدانند، به همين نحوى كه
ذكر شد از اشكال جواب دادهاند.
بنابراين، وجود انسان مادى در عوالم طولى، فرد بالذات انسان مادى
نمىباشد، نه آن كه انسان برزخى، خود، مصداق بالذات انسان نوعى نيست، بعد از آن كه
اهل تحقيق اثبات كردهاند كه انسان، داراى سه فرد مختلف است:
افراد مادى و افراد مثالى و فرد عقلانى كه مثل نورى باشد و حقيقت
انسان همان فرد عقلانى است و افراد انسان وقتى انسان بالفعل مىشوند كه به مقام
تجرد عقلانى برسند و صور خياليه انسان نيز به اعتبار قبول امتداد و به اعتبار دارا
بودن مقدار، فرد بالذات جسمند، ولى جسمى عالى و كامل غير قابل فساد. و تحقق صور
خياليه به تبع وجود نفس ناطقه و ظهور اين صور به صورت ظهور ظلّى با تجسم اين صور
منافات ندارد؛ چه آن كه هر معلول مفاض از علت، ظل علت و فىء و فرع آن مىباشد و
افراد انسان مادى نيز اظلال وجود انسان برزخى و عقلى محسوب مىشوند.
حكيم سبزوارى- قدس سره- در مقام تقرير جواب از اشكال تلميذ، غير از
جوابى كه ذكر شد (جواب از اشكال عليت ماده جهت تكثر افراد نوع واحد) گفته است:
«... و نقول ثالثا:
المراد بعلّيّة المادة و لواحقها للتكثّر الأفرادي العلّيّة الناقصة لا التامّة و
لا السببية بالمعنى الأخصّ، بل السبب هو العوارض الخاصّة الحافّة بالطبيعة
النوعية.
و ذلك لأنّ التكثّر الأفرادي هو لحوق التشخصات للطبيعة النوعيّة و
المشخّص أو أمارة التشخص هو العوارض غير اللازمة للنوع لا الموادّ؛
نام کتاب : شرح بر زاد المسافر نویسنده : آشتیانی، جلال الدين جلد : 1 صفحه : 429