معلول، مقام مفصل آن مجمل و تكرار اين مطلب به بيانات متعدد گويد:

«... و لكون الصور المثالية التي كانت في القوس النزولي لم تكن موجودة بوجودات أنفسها، بل بالوجود العلمي للّه تعالى كان بنو آدم هناك مقرّين بربوبيّة اللّه تعالى و ناطقين بقولهم: بلى، كما قال تعالى: «وَ إِذْ أَخَذَ رَبُّكَ مِنْ بَنِي آدَمَ ...»، لأنّ جميع الأقلام و الألواح مأخوذة لا بشرط من صقع الربوبية ...

بخلافهم هاهنا أي في العالم الطبيعي فنسوا ذلك الإقرار؛ فإنّ كل واحد منهم هاهنا صار مالكا لوجود و إنّيّة، و صاحبا لحول و قوة و أنانيّة، و ناقضا لعهده و ميثاقه، و مشركا بربّه و خلّاقه، و هذا حق الكلام و الإقرار ببلى و الإنكار بلا» [1].

اهل فن، درك مى‌كنند كه حقايق موجود در عالم ماده به اعتبار وجود برزخى و عقلى، فرد بالذات از براى خود نيستند و افراد انسان مادى در مقام وجود برزخى و كينونت مثالى، به وجودى جمعى موجودند و همچنين كينونت عقلى آنها عبارت است از تحقق به وجود عقلى و انسان الهى عبارت است از وجود انسان در علم عنايى حق به وجود جمعى الهى، لذا در اين عوالم، عصيان تحقق ندارد و بهشتى‌

[1]در اين كه انسان در عوالم طولى از عالم برزخ تا عالم ربوبى داراى يك نحو تحقق و ثبوت و كينونت است، شكى وجود ندارد. و اخبار وارد از طريق ائمه طائفه شيعه- كثّرهم اللّه تعالى- در اين باب، متواتر و مثل اين كه از ضروريات محسوب مى‌شود، ولى اقرار به ربوبيت حق اقرار به وجود ساير علل طولى (مقام كليه نبوت و ولايت) است. اگر اقرار، تكوينى باشد، در همه مراتب وجود و از جمله همين وجود مادى، اين اقرار به (بلى) تحقق دارد و به سبب علم مضاعف در برخى، انكار تحقق مى‌يابد و در صحيفه ملكوتى وارد شده است: «وَ لَئِنْ سَأَلْتَهُمْ مَنْ خَلَقَ السَّماواتِ وَ الْأَرْضَ لَيَقُولُنَّ اللَّهُ». و اطاعت و عبادت تكوينى با عصيان تشريعى منافات ندارد، اولى، ذاتى و دومى، عرضى است لذا مآل همه به رحمت است: