نام کتاب : شرح بر زاد المسافر نویسنده : آشتیانی، جلال الدين جلد : 1 صفحه : 296
اين مسلم است كه در اجزاى مركبات حقيقى، تأثير و تأثر و فعل بعضى از
اجزا در جزء ديگر و انفعال و تأثر جزئى از جزئى، در حصول قوه و استعداد، جهت قبول
صورت ديگر اكمل از صور عناصر اصلى، شرط اصلى است.
و ما در مقام تحقيق در نحوه وجود مركب حقيقى گفتيم: مركب حقيقى حاصل
نمىشود مگر آن كه بين اجزا، افتقار و عليت به حسب كثرت لازم تركيب از اجزا و وحدت
حقيقى و تحقق اجزا به وجودى واحد و ماهيت واحده موجود باشد.
و نيز گفتيم: حصول وحدت خاص، شرط تحقق مركب حقيقى است و مجرد اتحاد
وجودى، ملاك حصول تركيب حقيقى نمىباشد. به هر حال در مركب حقيقى، برخى از اجزا
بالفعل مىباشند و بعضى بالقوه و بعضى، علت و برخى، معلول و جزئى، سارى در مراتب
مختلف و اجزايى محل در برخى از مركبات و وقوع جميع اجزا در سلك وجودى واحد و
ماهيتى واحده، بالأخره وجود كثرت به اعتبارى و تحقّق وحدت به اعتبارى.
و اين مسأله نيز از امور مسلم است كه بدون تماس و تلاقى اجزا تأثير و
تأثر طبيعى در اجزاى مركب واحد حاصل نمىشود. و اين نيز مسلم است كه صور بسايط و عناصر
اصلى، اگر به حال خود مثل حال قبل از تركيب باقى بمانند، مركب حاصل نمىشود؛ چه آن
كه اگر اجزا، فعليت اصلى خود را نگه دارند، تركيب طبيعى و ذاتى موجود نمىشود و
جهت قوه و جهت فعليت به وقوع نمىپيوندد و هر فعليتى فعليت ديگر را نفى نمىنمايد
و هر صورت متحصل بالفعل، داراى وجودى و ماهيتى است مباين با وجود و ماهيت صورت و
فعليت ديگر و با وصف تحصّل و فعليت، اجزاى متحقق فقط منشأ حصول مركب اعتبارى
خواهند بود نه تركيب حقيقى و اثر مترتب بر اجزا نيز، چيزى غير او اثر حاصل از نفس
اجزا جدا جدا از يكديگر نخواهد بود و حال آن كه اجزا
نام کتاب : شرح بر زاد المسافر نویسنده : آشتیانی، جلال الدين جلد : 1 صفحه : 296