نام کتاب : شرح بر زاد المسافر نویسنده : آشتیانی، جلال الدين جلد : 1 صفحه : 209
مطالب وى را با بيانى ديگر تقرير نموده است. اگر چه غياث الدين منصور
دشتكى نيز قبل از فيلسوف محقق آقا على مدرس قريب به همان نحوى كه مرحوم مدرس، اين
مسأله را تحرير نموده، مسأله معاد را توجيه نموده است، ولى از آن جايى كه غياث
الدين حركت در جوهر و اشتداد در صور طبيعى جسمانى را منكر است و آقا على حكيم به
تبع ملا صدرا، به حركت در جوهر قائل است و خود نيز براى اثبات حركت در جوهر در
آثار خود برهانى خاص اقامه نموده است كه از جهت استحكام مقدمات، جزو بهترين برهان
بر حركت جوهر است، بين اين دو مسلك فرق موجود است و از طرفى آقا على مدرس در مقام
تحرير مباحث و تقرير معضلات، بر غياث الحكماء ترجيح دارد و در مقام غور در مباحث و
تعقل در عويصات، قدرتمندتر است.
غياث الدين بنابر قواعدى كه در دست دارد و روى اصولى كه در فلسفه
قبول نموده است، به نحوى مسأله معاد جسمانى را تقرير كرده است كه بايد اذعان نمايد
علاقه روح به بدن بعد از موت، تعلق اختيارى است و در مقام تعلق نفوس به أبدان جهت
عود و رجوع به آخرت و بعث و نشور، بايد قهرا تعلّق نفوس به ابدان را تعلق طبيعى
نداند. و مرحوم آقا على مىخواهد با حفظ اين قواعد مسلم، معاد به اين معنا را
اثبات نمايد، از براى آن كه از مفسده تناسخ فرار كرده و يا در تله تناسخ نيفتد،
روى قانون حركت در جوهر، بدن را متحرك به سوى روح مىداند و روح و نفس مفارق از
بدن را در مقام خود، ساكن و بدن را متحول و مترقى به طرف عالم آخرت و معاد
مىداند. و غياث الدين معتقد است كه تعلق نفس به بدن به تعلق تدبيرى منحصر نيست و
نفس بعد از موت، يك نحو تعلق به بدن دارد كه مانع از تعلق روح ديگر در مقام حشر و
تعلق نفس اصلى مىگردد، لذا محققان به او ايراد نمودهاند كه اين تعلق اگر در دنيا
محقق شود، تناسخ لازم آيد و اگر در آخرت باشد، بدن موجود در دار غرور و عالم ماده،
چگونه متصور است با حفظ جهت ماديت، در آن عروج معنوى حاصل شود و در آن صلاحيت تعلق
نفس در آخرت موجود گردد.
نام کتاب : شرح بر زاد المسافر نویسنده : آشتیانی، جلال الدين جلد : 1 صفحه : 209