لزوم وقوع تشكيك در مراتب آن و انكار تباين و تحقيق آن كه انسان متحرك به طرف آخرت، در جميع مراتب اشتداد، باقى و ثابت است توقف دارد. و مرتبه عالى، همان مرتبه دانى است به حسب ماهيت، و فرق، در نحوه وجود است كه اين وجود نيز [1] در جميع مراتب، محفوظ است. و وجود متحرك از مرتبه‌اى به مرتبه ديگر و مقام تام‌تر، با حفظ وحدت اصل، داراى عرضى عريض است. حقيقت انسان، ماهيّة و وجودا در مراتب استكمال، باقى است. و اين حركت اشتدادى، در نفس و بدن هر دو واقع است. و بدن، به نحو ابهام، در نشآت دنيا و برزخ و آخرت باقى و به تعيّن نفس و تشخص روح، متعيّن و متشخّص است.

لذا بدن و نفس، به حسب مراتب، اصل واحد، و در كليه نشآت، مصداق بدن و نفس است، و فرق، به كمال و نقص است نه به امرى ديگر؛ لذا ملا صدرا مصرّ است كه بدن محشور يوم نشور، عين بدن موجود در دار غرور است ماهيّة و وجودا، عرفا و عقلا و شرعا، و از همين جهت، قول به مثليّت را مردود مى‌شمارد. و اوست كه صراحة مى‌فرمايد: بدن محشور در يوم نشور، عين بدن موجود در دار غرور و دنياست.

نگارنده، بر مواضع مختلف مباحث نفس و موارد مشكل بحث معاد، حواشى نوشته است. و از همان اوائل بحث فلسفه و حضور به درس اساتيد، مطالب قابل توجه را مى‌نوشته است و در مبحث نفس، كثيرى از مطالب دقيق را كه از استاد خود استفاضت و استفاده مى‌نموده به ذهن و حافظه مى‌سپرده است، همين حفظ و نوشتن مطالب، حقير را در تأليف و تعليق، يارى فراوان مى‌نمايد.

نگارنده، هنگام تدريس مباحث نفس، آنچه را كه به نحو متفرقه در حفظ يا در جزوه، ضبط داشته است، به صورت تعليق بر شواهد و مباحث نفس اسفار درآورده، و سپس تلخيصى از آن حواشى را به صورت رساله‌اى در معاد و نيز رساله‌اى در عالم مثال درآورده و تصميم دارد كتابى مفصّل در مبحث نفس منتشر نمايد.

حقير، در مقام مطالعه، هرگز به مطالعه كتاب درسى اكتفا نمى‌نمود، لذا در صدد تهيه رسائل و كتب و آثارى كه از محققان و دانشمندان بعد از صدر المتألهين باقى مانده، برآمده و با دقت به مطالعه آن آثار پرداخته است.

[1]اثبات تجرّد برزخى- به خصوص در قوس صعودى- و تحقق اجساد و اجسام به وجودى اخروى و وجود صور جسمانى باقى در نشآت دنيا و برزخ و آخرت و حفظ وحدت در مراتب و درجات دنيا و آخرت، در معاد جسمانى، يكى از اصول و مقدمات آن است.