نام کتاب : شرح نهاية الحكمة( مصباح) نویسنده : مصباح یزدی، محمد تقی جلد : 2 صفحه : 81
آن واقعيت را بيابد، باز
تصويرى از آن در مرتبه خيال به وجود مىآيد، مانند ترس و لذت و اراده و ساير حالات
روحى كه ما آنها را با حواس ظاهرى درك نمىكنيم، بلكه نفس واقعيت آنها را بدون
دخالت هيچ حسى و بدون دخالت سلسله اعصاب مىيابد و تصويرى از آنها در خيال به وجود
مىآيد و ما مىتوانيم باتوجه كردن به اين تصوير مثلا آن حالت ترسى را كه به ما
دست داده بود ياد آوريم.
در هرحال، پس از اينكه صور
خيالى چند واقعيت مشابه در خيال به وجود آمد، تصوير ديگرى، كه به نحوى با اين
تصاوير جزئى عينيت دارد، در مرتبه عقل پديد مىآيد. اين تصوير ويژگيهاى فردى آن
صور خيالى را ندارد ولى ويژگيهاى مشترك آنها را واجد است. به اين تصوير «صورت كلى،
صورت عقلى، ادراك عقلى يا معقول» مىگويند. پس هم صورت جزئى نشان دهنده واقعيت
خارجى است هم صورت عقلى ولى فرق آنها در اين است كه صورت جزئى اولا، يك واقعيت
مشخص را نشان مىدهد؛ يعنى، بر هيچ واقعيت ديگرى صدق نمىكند كه به اين خاصيت
«جزئيت» گويند و ثانيا، آن واقعيت را تنها و خالص نشان نمىدهد، بلكه عوارضى كه
همراه آن واقعيت هستند نيز با آن درك مىشوند؛ مثلا، نمىتوان رنگ شىء مشخصى را
درك كرد بىآنكه شكل و اندازهاش درك شوند، رنگ و شكل و اندازه يك شىء با هم درك
مىشوند، پس صورت جزئى رنگ يك شىء بتنهائى در ذهن حاصل نمىشود.
برخلاف آن، صورت عقلى
اولا، يك واقعيت مشخص را نشان نمىدهد، بلكه بر تمام واقعيات مشابه هم صدق مىكند
كه به اين خاصيت «كليّت» مىگويند و ثانيا، مىتواند خود واقعيت را خالص و تنها با
عوارض همراه، نشان دهد؛ به تعبير رايج، مىتواند به نحو صرف در ذهن حاصل شود.
پس باختصار، دستهاى از
مفاهيم كلى به اين ترتيب در ذهن فراهم مىآيند كه ابتدا واقعيتى از خارجى در حوزه
حس يا در حوزه نفس قرار مىگيرد و سپس قوه خيال تصويرى جزئى از اين واقعيت مىگيرد
و در نهايت اين تصاوير جزئى به نحو كلى در قوه عقل منعكس مىشوند و در نتيجه مفهوم
كلى آن واقعيت در ذهن به وجود مىآيد. به مفاهيم كليى كه به اين طريق در ذهن به
وجود آمدهاند «معقولات اولى» مىگويند. پس ويژگى معقولات اولى اين است كه از
جزئيت به كليت رسيدهاند، همه مسبوق به صور جزئى هستند. در مقابل، معقولات ثانيه
هيچكدام داراى صورت جزئى نيستند. بنابراين، بهعنوان ملاكى براى معقولات اولى
مىتوان
نام کتاب : شرح نهاية الحكمة( مصباح) نویسنده : مصباح یزدی، محمد تقی جلد : 2 صفحه : 81