مغلطه نيست، زيرا كه محال لازم آمده از فرض دو «اله»، به اختلاف ارادتشان، و لازم نيست از استحالت دو اله، به اين صفت استحالت دو «اله» مطلقا كه مطلوب مستدل است. چه، نفى خاصّ، لازم ندارد نفى عام را و اين، از باب «وضع ما ليس بعلّة علّة» است، نظير آنكه بعضى استدلال كرده‌اند بر امتناع بودن فلك بيضى، به اينكه: اگر شكل فلك بيضى باشد و حركت كند، بر قطر اقصر، لازم محال لازم نيايد، از مجرّد بيضى بودن فلك، بلكه از آن، با حركت بر قطر اقصر، چه اگر حركت كند بر قطر اطول، خلاء لازم نيايد! بلى، براى عوام خوب است كه مطلوب خاص باشد كه نفى تعدّد اله با اختلاف در خواهش، نه اعمّ از تشاجر و توافق در مراد.

و امّا توحيد آخر: و آن كه حق تعالى، در وجود حقيقى شريك ندارد و اوست موجود فى ذاته بذاته و بس! و وجود در ديگران، به عاريت و مجاز است. پس، سه مرتبه دارد:

يكى: «وحدت وجود» و «كثرت موجود» و اين را توحيد «خاصّى» گويند و دوّم: «وحدت وجود» و «وحدت موجود» و اين را اربابش توحيد «خاص الخاص» گويند.

سيّم: «وحدت وجود» و «وحدت موجود»، در عين «كثرت وجود» و «كثرت موجود» [1] و اين، توحيد «اخصى» و توحيد «خصّيصين» است. [2]

و امّا قول به «كثرت وجود» و «كثرت موجود» كه شأن اهل تفرقه است، نه به نحو جمع با وحدت، و مع هذا، قول به توحيد خداى تعالى، توحيد عامى است و نافع‌