لفظى خواهد بود و بديهىّ البطلان است.

و در بيان شخصيّت عالم گوئيم كه: صور عالم، نسبت به «صورة الصّور» كه عقل كلّ انسانى است و خاتمه كتاب انفسى و آفاقى است- موادّند و به لحاظ لا بشرطيّت فصول، نسبت به «فصل الفصول»- كه فصل اخير انسانى است- اجناسند و به وجود و هويّت انسان كامل، شخص واحدند كه هويّت روحانيّت و معنى او «عروة الوثقائى» است كه: «لا انفصام لها به». [1] پس، عالم- كه انسان كبير است- شخص واحد است، چنانكه عارفى گفته است:

حق جهان است و جهان، جمله بدن‌

اصناف ملائكه، قواى اين تن‌

افلاك و عناصر و مواليد اعضاء

توحيد همين است و دگرها، همه فن‌

و چون اين قائل، «جان» را در مقابل «بدن» ذكر كرده و جان به اين معنى، جوهر مجرّد متعلّق باشد كه نفس ناطقه را «جان» گويند و حق، بلكه عبد مقرّب او- كه «عقل كل» است- اجل بود از تعلّق. راقم در سالف زمان، در وصف انسان كامل محمّدى گفته است كه:

عالم، صفت حسن سرا پاى منست‌

افلاك و عناصر، همه اعضاى منست‌

در حيرتم از نظم عجيبى كه مراست‌

آغاز و سرانجام، همه پاى منست‌

[2] همه، آئينه رخ آدم، آدم [هم‌] آيينه دار طلعت اوست، و مى‌توان «جان» و «بدن» را بر معنى و صورت حمل كنيم كه: «انّ اللّه خلق آدم على صورته» [3]، بنابراين كه آدم،