در نظريّات اين كتاب گذشت- فتذكّر-

و اينكه شهيد «ره» فرموده: اطلاق تغليب است يا حقيقت شرعيه، ممنوع است كه تغليب، مجاز است و خلاف اصل، و حقيقت شرعيه: «دون اثباتها خرط القتاد».

سرّ: تشهّد از «شهود» است، معبود حق را- بهر نوره و قهر ظهوره- و روحانيّت آن حضرت را كه اسم اعظم و مجلاى أتمّ اوست و گذشت كه: روحانيّت او، «عقل كلّ» است. خاصّه شهودى است، بعد از ركوع و سجود كه اشارت به «فنا» و «فناى از فنا» بود، سيّما چهار سجده كه اشارت است به موتات اربع كه جاى ديگر شرح داده‌ايم، و به توحيدات اربع كه توحيد «آثار»، و توحيد «افعال»، و توحيد «صفات» و توحيد «ذات» باشند.

و در حديث است كه: «اعرفوا اللّه باللّه و الرّسول بالرّسالة» و عبوديّت، جوهرى است، كنهش ربوبيّت- كما فى الحديث- چه، عبد محض، از خود «وجود» و توابع او را ندارد و از اينجا مقدّم داشته شده بر رسالت، و نيز «سير الى اللّه» و «سير فى اللّه» مقدّم است، بر «سير من اللّه»، و آل او ائمّه‌اند عليه السّلام و روحانيّت ايشان، نفس كل.

و چون اينها را دانستى، دانسته [اى‌] البتّه كه اين شهودها، به خود، در خود، به چشم خود نيست، بلكه چنان است كه شيخ علامه بهاء الدّين العاملى- قدّس سرّه- فرموده:

ساقيا! يك جرعه از جام قدم‌

بر بهائى ريز، از روى كرم‌

تا كند شقّ، پرده پندار را

هم به چشم يار بيند، يار را

و اين نظير آن است كه شاعر [ى ديگر] گويد:

اذا رام عاشقها نظرة

و لم يستطعها فمن لطفها

أعارته طرفا رآها به‌

فكان البصير بها طرفها

تتميم: اين شيخ علامه- قدس سرّه- در كتاب «اربعين»، از بعض اصحاب كمال، در تحقيق معنى آل حضرت ختميه صلّى اللّه عليه و آله نقل كرده كه:

«آل النّبى صلّى اللّه عليه و آله كلّ من يئول اليه، و هم قسمان: الاوّل من يئول اليه مآلا صوريّا جسمانيّا كاولاده و من يحذو حذوهم من اقاربه الصّوريّين الّذين يحرم عليهم الصّدقه فى الشّريعة المحمّديّه، و الثّانى من يؤل اليه مآلا معنويّا روحانيّا و هم اولاده الرّوحانيّون من العلماء الرّاسخين و الاولياء الكاملين و الحكماء المتألّهين المقتبسين من مشكاة انواره، سواء سبقوه‌