معرفت است: «خلقت الخلق لكى اعرف» [1]، و اين منافى نيست، با آنكه محقّقين حكما و عرفا گفته‌اند كه: علّت غائيّه خلق عالم، عين علّت فاعليّه است، و فعل اللّه، معلّل به غرض نيست و الّا استكمال بر حق لازم آيد، زيرا كه مراد از معروفيّت او براى خلق، معروفيّت به علم حضورى است كه «عارف» فانى در «معروف» شود.

پس، علّت فاعليّه انسان كبير، همان علّت غائيّه آن است و «تحصيلى» نيست، «حصولى» است و اگر خواهى، بگو: علت فاعليّه است، به حسب وجود نفسى‌اش و علّت غائيّه است، به حسب وجود رابطى‌اش به ما، ولى ربط او، اضافه و نسبت مقوليه نيست، بلكه اضافه اشراقيّه است: «و لا معنى فى ذاته سوى صريح ذاته عالميّة كان او معلومية».

مسألة: ستر عورت، واجب است‌

بر مرد در نماز، و در زن، جميع بدنش عورت است و بايد بپوشد، مگر وجه و كفين را، و جايز نيست نماز در جلد مردار و نه در جلد غير مأكول اللّحم و هر چند تزكيه شده باشد، و نه در پشم و مو و كرك آن، و نه در لباس مغضوب و نه در نجس، غير نجاست معفوّ در نماز، و نه در حرير محض‌ [2] براى مرد.

سرّ: «شريعت»، لباس است و «طريقت» و «حقيقت» كه معنى نماز است، بدون اين لباس جايز نيست. آيا جميله بى‌پرده على رءوس الاشهاد، بجاست و كشف عورت رواست؟: «وَ لِباسُ التَّقْوى‌ ذلِكَ خَيْرٌ». [3] و شريعت، مشوب به هواها، و از جهت تعمير دنيا و تقويت جنبه نفسانى به البسه غير جائز الصّلاة مى‌ماند. ديگر، عورت عيوب است. فى الدّعاء: «انت السّاتر عورتى و الآمن روعتى». [4] ذنوب را، بايد به كسوت توبت و انابت سرّ كرد و قوّه و استعداد را به فعليّت و نقص امكان را و لوث ماهيّت امكانيّه را به لوذ به وجوب و اضافه وجود را به ما سوى، به فناء فى‌