ساير الاكوان» [1]، و در وصف نفس ناطقه قدسيّه گفتيم، لمؤلفه:

همه از آن، و حسنت خوشه‌چينند

كه «آن» حسن را، دريا و كانى‌

مبين بر ظاهرت، كز روى باطن‌

جهان جانى و جانِ جهانى‌

چنين فرشى و بى‌سامان بشايد

كه عرشىّ و شهِ سامانيانى‌

به جان باشد سپهرت، گوىِ چوگان‌

به تن، گر قبضه زين خاكدانى‌

كه دائم، جانِ او، انبازِ جسم است‌

تو آخر خارج از كون و مكانى‌

[2] يعنى: نفس فلكيّه، دائما به مادّه به معنى متعلّق آويخته است و نفس ناطقه بالحقّ عن الحقّ، مجرّد از ماهيّت است، چه جاى مطلق مادّه؟

- سيّم، «ارض» است‌

و از اين مطهّر [محسوب‌] است، «سنگ استنجاء» و «تراب» و «ولوغ»، و سرّ مطهريّتش آن است كه ارض، عنصر غالب هيكل توحيد است كه انسان بشرى باشد و به اين است ثبات و استقامت در كارها، و «مسجد» است و «مسجود» كه حضرت پيغمبر صلّى اللّه عليه و آله فرمود: «جعلت لى الارض مسجدا و طهورا»، و مسجود ملك شد، ولى سجده «تعظيم»، نه «تعبيد» و از اينهاست كه «تيمّم» به آن مى‌شود. پس، هم مطهّر است از «حدث» و هم مطهّر است از «خبث».

- چهارم، «نار» است‌

و سرّ مطهريّتش آن است كه شبيه به نفس است، در لصوق و علوق به جسم و در اينكه مجاور خود را متّصف به صفات خود كند و در انارت ماحول خود، و از اينجاست كه اشراقيّون گفته‌اند كه: «النّار أخ النّور الاسفهبد» [3]، و نفس حىّ است و حيات مطهّر. پس، هم چنين نار.

و سرّ ديگر آنكه: خليفه انوار علويّه است، در شب تار و خليفه شمس است در اضائت و نضج و تعديل و «شمس» مطهّر است و خليفه به صفت مستخلف است، بلكه‌ «اللَّهُ نُورُ السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ». [4] و أيضا: «الَّذِي خَلَقَكَ فَسَوَّاكَ فَعَدَلَكَ فِي أَيِّ صُورَةٍ