است و شرف مدرك، شرف مدرك است، خاصّه بنا بر قول به انشاء يا اتّحاد مدرك و مدرك بالذّات.

سيّم‌ آنكه مدركات باصره، امور قارّه است و مدركات سامعه، امور غير قارّه متشابكه به عدم.

چهارم‌ آنكه بصر فايض مى‌شود بر مادّه، بعد از سمع، چنانكه در عقرب و خلد [1] و در سلسله صعود، اوّل «اخس» آيد، و بعد «اشرف».

پنجم‌ آنكه «بصر»، فيصل ميانه حق و باطل است، و «سمع» مثار اشتباه است:

«شنيدن كى بود مانند ديدن؟» و علم و عرفان، چون شدّت كند، «ابصار» و «بينش» گويند.

ششم‌ آنكه عرش بصر و مظهر آن، شرافت و عجايب بسيار دارد، چنانكه طبقات و رطوبات قنديلين آويخته از عرشش را رسيدى! و عجايب سمع، به اين مثابه نيست.

- و اگر بگوئى: «سمع» الفاظ موضوعه دالّه بر حقايق را مى‌رسد و با آن، استكمال نفس ناطقه مى‌شود،- گوئيم: شأن سمع، شنيدن اصوات است كه اعراض غير قاره‌اند و فهم معانى به اعلى المدارك است كه «عقل» باشد. و ديگر آنكه: معارض است اين، با ديدن خطوط و نقوش كتب علميّه و استكمال نفس، با مطالعه اينها كه اينها وجود «كتبى» حقايق‌اند، چنانكه آنها وجود «لفظى» حقايق‌اند. و اگر اتّصالى به عالم معنى به شنيدنى موسيقارى است، پس مثل آن، يا اقوم و ادوم از آن، به ديدنى اختبارئى است و اشرارى، اين معارض است به اشرارى آن.

فصل در كيفيّت ديدن، چيزها را در صيقليّات:

اصحاب انطباع گويند: متلوّن مضى‌ء، صورتش در جسم صيقلى منطبع شود و از آنجا، صورت در جليديّه منطبع گردد. و اصحاب شعاع گويند كه: شعاع عين، واقع شود بر صيقلى، و از آنجا