بِحَمْدِهِ‌- ... كُلٌّ قَدْ عَلِمَ صَلاتَهُ وَ تَسْبِيحَهُ‌» روشن ميكند كه آنها با زبان خود و از روى فهم و علم خداى خويش را تسبيح ميكنند ما انسانها وقتيكه از وجود و احتياج خود و ديگر موجودات مى‌فهميم خداوند از آلودگيها و فقر و احتياج و از هر نالايق منزّه و مبرّا است ميگوئيم: سُبْحَانَ‌ اللَّهِ رَبِّنَا.

موجودات ديگر حتى ذرّات بدن ما نيز مثل ما بپاكى خداوند پى برده و با زبان خود پروردگار پاك را تسبيح و حمد ميگويند. اين تسبيح مثل سبحان اللّه گفتن نيست تا بگوئى:

خدا ميگويد: يُسَبِّحُ‌ لَهُ مَنْ فِي السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ ... نور: 41. حال آنكه كفّار مطلقا سبحان اللّه نميگويند و خدا را نميشناسند؟! بلكه ذرات ابدان وجود آنها مثل وجود مؤمنان خدا را تسبيح ميكند.

و خلاصه تسبيح دو گونه است تسبيح كلى و عام كه شامل تمام موجودات است بدون استثنا و تسبيح خاصّ كه از هدايت پيامبران و ايمان ناشى است و آن گفتن سبحان اللّه با زبان است كه مخصوص مؤمنان ميباشد اهل ايمان داراى دو نور و دو تسبيح‌اند بر خلاف كفّار كه فقط يك تسبيح دارند.

ناگفته نماند: چنانكه گفته شد تسبيح موجودات مثل دلالت معلول بر علت نيست زيرا كه ما آنرا ميفهميم ولى خدا فرمايد وَ لكِنْ لا تَفْقَهُونَ‌ تَسْبِيحَهُمْ‌ بلى آنها از روى علت و معلول خدا را نشان ميدهند و باو دلالت دارد و اوصاف خدا از قبيل علم و قدرت و غيره را روشن ميكنند ولى اين غير از تسبيح آنهاست.

ايضا: روايات از طريق شيعه و اهل سنت در تسبيح موجودات مستفيض است قسمتى از آنها در تفسير الميزان ج 13 ص 127 از تفسير عياشى و كافى و درّ منثور نقل شده است.

درباره تسبيح كوهها كه با داود همراهى ميكردند وَ سَخَّرْنا مَعَ داوُدَ الْجِبالَ‌ يُسَبِّحْنَ‌ ... انبياء: 79. ظاهرا مراد تسبيح ظاهر و با صداست و از