خدا صلوة و تسبيح آنها را دانسته است اين با جمله «وَاللَّهُ عَلِيمٌ بِما
يَفْعَلُونَ»منافى
است مگر آنكه بگوئيم «وَاللَّهُ عَلِيمٌ بِما
يَفْعَلُونَ»راجع
بعلم خدا نسبت باعمال بشر است و فاعل «علم» در
آيه خداست.
گرچه «كُلٌّقَدْ عَلِمَ صَلاتَهُ ...»درباره
همه موجودات نيست ولى اين جمله با جمله «وَلكِنْ لا تَفْقَهُونَتَسْبِيحَهُمْ»روشن ميكند كه تسبيح و تحميد آنها از روى شعور و علم است و لازم نيست
علم در تمام موجودات مانند علم انسان باشد بلكه علم و شعور و فهم هر يك نسبت بخودش
است. اگر نيلوفر را مثلا در محلى بكاريم و در كنار آن چوبى نصب كنيم خواهيم ديد كه
نيلوفر بجهتى كه چوب نصب شده ميرود تا خود را بآن بپيچد اين هم علم و شعور نيلوفر
است با زبان تكلم نميكند ولى با عمل ميفهماند كه من نيز نسبت بخودم شعور و درك
دارم.
نظير اين دو آيه است آياتوَيُسَبِّحُالرَّعْدُ بِحَمْدِهِ ...رعد: 13. كه از تسبيح و حمد رعد
سخن ميگويد:سَبَّحَلِلَّهِ ما فِي
السَّماواتِ وَ الْأَرْضِحديد: 1.سَبَّحَلِلَّهِ ما فِي السَّماواتِ وَ ما فِي الْأَرْضِ ...
حشر: 1.يُسَبِّحُلِلَّهِ ما فِي السَّماواتِ وَ ما فِي الْأَرْضِ ...جمعه: 1، تغابن: 1.
اين آيات بعضى از مصاديق آن است كه آيه 44 اسراء بطور كلى گفته است.
نحوه تسبيح موجودات
تسبيح تنزيه كلامى و قولى است كلام و قول آنست كه مطلب و ما فى
الضمير را روشن كند اعمّ از آنكه با لفظ و زبان باشد يا طور ديگر مثلا در آيهقالَتْ نَمْلَةٌ يا
أَيُّهَا النَّمْلُ ادْخُلُوا مَساكِنَكُمْ ...نمل: 18. حتما قول مورچه مثل سخن
گفتن انسان نيست ولى بآن قول اطلاق شده و در كلام اعضاء بدن كه روز قيامت با انسان
صحبت ميكنند آمده كه بانسان ميگويندأَنْطَقَنَا اللَّهُ الَّذِي أَنْطَقَ كُلَّ شَيْءٍ ...فصلت: 21.
يعنى خدائيكه هر چيز را گويا كرده است ما را گويا كرد.