اثر كثرت استعمال بمعناى قسم آمده و معناى «حقّا» ميدهد ... و گفته شده: جرم بفتح اوّل و دوّم بمعنى قطع است و شايد در اصل در نتيجه سخن بكار ميرفته مثل لا محاله و اين معنى را ميداده كه: اين سخن را قاطعى قطع نميكند ...

پس «لا» بمعنى نفى و «جرم» بمعنى قطع است «لا جرم» يعنى اين گفته را قطع كردن و از بين بردن نيست و حتمى است على هذا معناى حتما و حقّا ميدهد. معناى آيه فوق اين است: حتما آنها در قيامت خسرانكارترين‌اند.

جرى: روان شدن. جريان‌ أَنَّ لَهُمْ جَنَّاتٍ‌ تَجْرِي‌ مِنْ تَحْتِهَا الْأَنْهارُ ... بقره: 25 حقّا براى آنهاست بهشت‌هائيكه نهرها زير آنها جارى و روان است.

در قرآن كريم اين كلمه فقط در جريان آب بكار نرفته بلكه در جريان و راه رفتن كشتى‌ها و حركت باد و آفتاب و ماه و ستارگان نيز استعمال شده است مثل‌ وَ الْفُلْكِ الَّتِي‌ تَجْرِي‌ فِي الْبَحْرِ ... بقره: 164 فَسَخَّرْنا لَهُ الرِّيحَ‌ تَجْرِي‌ بِأَمْرِهِ ...

ص: 36 وَ الشَّمْسُ‌ تَجْرِي‌ لِمُسْتَقَرٍّ لَها.

يس: 38 و آياتى نظير كُلٌ‌ يَجْرِي‌ لِأَجَلٍ مُسَمًّى‌ رعد: 2 على الظاهر شامل آفتاب و ماه و ستارگان و غيره است.

در اينجا لازم است در باره چند آيه سخن گفت:

الف: حَتَّى إِذا كُنْتُمْ فِي الْفُلْكِ وَ جَرَيْنَ‌ بِهِمْ بِرِيحٍ طَيِّبَةٍ ... يونس:

22.

ممكن است بگوئيم: باء در «بهم» براى تعديه است يعنى كشتى‌ها آنها را روان كردند، ولى بقاموس و صحاح نگاه كردم «جرى» با باء متعدى نشده است لذا بايد گفت باء در اينجا بمعناى «مع» است و فلك بمعنى كشتى است و بمفرد و جمع اطلاق ميشود، در اينجا جمع مقصود است زيرا فعل آن «جرين» آمده معنى آيه چنين است: تا چون در كشتى‌ها شديد و كشتى‌ها با آنها بوسيله باد مطبوعى روان شدند.