قواعد فقه - محقق داماد‌، سيد مصطفى

نام کتاب : قواعد فقه نویسنده : محقق داماد‌، سيد مصطفى جلد : 2 صفحه : 114

‌
تعالى مى‌داند و بس.
ب) آيات مبيّن مالكيت انسان
. در اين آيات از كلماتى نظير «مال»، «اموال» و «مالك» استفاده شده است و غالبا با اضافه شدن آنها به اسامى و ضماير عام و خاص، مالكيت اشيا در حدود تصرف انسان به او نسبت داده شده و انسان نسبت به آن اشيا و اموال، مالك شناخته شده است. از جمله اين آيات مى‌توان اين موارد را ذكر كرد:
«أَ وَ لَمْ يَرَوْا أَنّٰا خَلَقْنٰا لَهُمْ مِمّٰا عَمِلَتْ أَيْدِينٰا أَنْعٰاماً فَهُمْ لَهٰا مٰالِكُونَ»؛ [1] «... فَلَكُمْ رُؤُسُ أَمْوٰالِكُمْ، لٰا تَظْلِمُونَ وَ لٰا تُظْلَمُونَ»؛ [2] «وَ الَّذِينَ فِي أَمْوٰالِهِمْ حَقٌّ مَعْلُومٌ»؛ [3] «وَ لٰا تَقْرَبُوا مٰالَ الْيَتِيمِ إِلّٰا بِالَّتِي هِيَ أَحْسَنُ ...»*؛ [4] «وَ لٰا تُؤْتُوا السُّفَهٰاءَ أَمْوٰالَكُمُ الَّتِي جَعَلَ اللّٰهُ لَكُمْ قِيٰاماً ...» [5].
در يك نگرش كوتاه و گذرا به جميع آيات اين گروه ملاحظه مى‌شود كه گرچه خداوند متعال انسان را در مواردى مالك اموال تحت تصرف خود شناخته است، لكن با اوامر و نواهى خود كه در صدر و ذيل يا قبل و بعد آيات مقرر داشته، مالكيت انسان را غير اصلى، و محدود به حدود آن اوامر و نواهى مى‌داند.
ج) آيات مبيّن مالكيت استخلافى و نيابتى انسان
. علاوه بر دو گروه آيات فوق، آيات ديگرى در قرآن ملاحظه مى‌شود كه به طور منصوص و صريح انسان را خليفه و جانشين خداوند در امر مالكيت اشياى تحت تصرف خود معرفى كرده است؛ از جمله اين آيه: «آمِنُوا بِاللّٰهِ وَ رَسُولِهِ وَ أَنْفِقُوا مِمّٰا جَعَلَكُمْ مُسْتَخْلَفِينَ فِيهِ ...» [6].
جانشينى و خلافت، نيابت غير است و اين نيابت و استخلاف از غير، يا به علت غيبت، مرگ و عجز منوب عنه است، و يا به لحاظ عظمت و كرامت و علوّ مقام مستخلف. [7] در ما نحن فيه، خداوند پس از آنكه انسان را بر جميع مخلوقات خود برترى داد و كرامت بخشيد، او را كه اشرف مخلوقاتش بود به عنوان خليفۀ خود در زمين برگزيد و امانتدار خويش قرار داد و به همين اعتبار، او را نسبت به تصرف كردن در‌

[1] يس، 71.
[2] بقره، 279.
[3] معارج، 24.
[4] انعام، 152واسراء، 34.
[5] نساء، 5.
[6] حديد، 7.
[7] المفردات فى غريب القرآن؛ ص 175.

نام کتاب : قواعد فقه نویسنده : محقق داماد‌، سيد مصطفى جلد : 2 صفحه : 114

فرمت PDF

شناسنامه

فهرست