روش تفسير شيخ ابوالفتوح رحمه الله

تفسير شيخ ابوالفتوح رازى رحمه الله از جهت فصاحت لفظ و لطف عبارت بر همه تفاسير فارسى شيعه رجحان دارد. با اينكه مؤلّف اصلاً نژاد عرب است، چون خاندان او ساليان دراز در بلاد عجم زيسته و او خود در ادب زبان فارسى از نظم و نثر تبحر كامل داشت، كتاب او از بزرگ ترين نمونه هاى نثر فصيح فارسى است و آن لطف تحرير و عذوبت بيان كه در آن است، در تفاسير ديگر نيست و اگر عبارت او براى مردم زمان ما اندكى غير مأنوس باشد، به اندك ممارست مأنوس مى گردد؛ چنان كه نثر و نظم آن عهد حتى اشعار فردوسى براى آنها كه ممارست ندارند، چندان دلپذير نيست.
در ادب و بيان و صرف و نحو و لغت و امثال آن، غايت جهد به كار برده و منتهاى تحقيق به عمل آورده است و هيچ جهت فروگذار نكرده. آن اندازه شواهد از اشعار عرب و امثال كه براى بيان لغات و قواعد عربيّت آورده، در هيچ يك از تفاسير مانند كشّاف و تفسير طبرى نياورده اند. البته احتياج مفسر به عربيّت بيش از ساير علوم است و فهم قرآن بيش از همه چيز توقف بر مهارت در ادب دارد و براى فهم قرآن بود كه صرف و نحو و لغت و ساير علوم عربيّت پديد آمد و مدوّن گشت؛ چنان كه علوم ادبى در هيچ زبان بدين سعت و تفصيل نيست كه در زبان عربى، تفسير كشّاف، با آنكه مؤلّفش زمخشرى استاد بزرگ فنّ است، به اندازه تفسير شيخ ابوالفتوح تحقيق لغوى و ادبى ندارد و شواهد اين كتاب چند برابر شواهد كشّاف است و مؤلّف خود به استادى زمخشرى اقرار دارد و او را از مشايخ و اساتيد خود شمرده است؛ با اين حال، در عربيّت از كشّاف در گذشته، مگر آنكه نكات معانى و بيان در تفسير كشّاف بيش از همه تفاسير است و تفسير ابوالفتوح، بلكه مجمع البيان هم از جهت علم بلاغت به پايه كشّاف نمى رسد؛ چنان كه كشّاف در ساير نكات ادبى بدين دو نمى رسد. پاره اى تفاسير هست كه در نحو و عربيّت بيش از اين تفسير