اسلام ـ از يهود و نصارا يا اصحاب بِدع و ملاحده ـ براى تضييع و توهينِ دينِ حنيف وارد شده است...؛ مانند افسانه هاى يهود كه كعب الاحبار و وهب بن منبّه براى مسلمانان از كتابهاى مجعول خودشان نقل كرده اند و غالبِ چيزهايى كه قدماى اهل سنّت در ذيل آيات بيان نموده و هيچ اصلى ندارد، يا معركه گيران و قصه گويان براى گرم كردنِ مجالس، شب مى ساختند و روز تقرير مى كردند؛ مثل اينكه سگ اصحاب كهف اسمش چه بوده؟ و كشتى نوح چقدر طول داشته؟ و از چه چوبى ساخته شده؟ و يأجوج و مأجوج قامتشان چند وجب مى شده؟ و امثال اينها كه فايده دنيوى يا دينى در تحقيق آن نيست و نقلها اساسى ندارد». [1]

مبالغه در بيان داستان

هرچند مرحوم شعرانى به كرّات به اين حقيقت اشاره كرده اند كه احاديث و روايات در حوزه معارف دين و در قلمرو مسائل تاريخى در صورتى كه با قرآن، سنّت قطعى و عقل و اجماع در تضاد و تعارض بود، از ارزش و اعتبار ساقط است و تنها در فروع دين كه ناچار از عمل به وظايف شرعى هستيم، خبر واحد با ضوابطى مى تواند حجّت باشد؛ امّا حواشى و تعليقات بر جاى مانده از ايشان، به ويژه در تفسير ابوالفتوح رازى، نشان از يك نوع نرمش و مدارا در توجيه داستانهاى تاريخى دارد كه در قالب روايات و احاديث در بخشى از كتب تفسير و حديث نقل شده است. با آگاهى از اصول اساسى و اوّليه اى كه ايشان در شناخت احاديث مطرح كرده اند، در اين مطلب ترديدى باقى نمى ماند كه شرط اصلى و معيار نهايى در رد يا پذيرش احاديث، قرآن، سخن معصومين و دلايل عقلى است؛ ولى ظاهراً در زمينه روايات تاريخى، در همه موارد به اين اصول ملتزم نبوده اند؛ بلكه در پاره اى مواضع به

[1] مجله وقف ميراث جاويدان، ش ۵، ص ۱۳.