نسخ اديان و نسخ احكام

از آنچه تا كنون به اجمال برشمرديم، اين حقيقت هم به طور ضمنى روشن شد كه نسخ در دو قلمرو اديان و احكام جارى است. (ناگفته پيداست كه چون اسلام خاتم اديان آسمانى و كامل ترين آنهاست؛ «الْيَوْمَ أَكْمَلْتُ لَكُمْ دِينَكُمْ وَ أَتْمَمْتُ عَلَيْكُمْ نِعْمَتِي وَ رَضِيتُ لَكُمُ الاْءِسْلامَ دِيناً» [1] ، نسخ اين دين هيچ گونه اصل و پايه معقولى ندارد و صد درصد محال است؛ بلكه آنچه در اسلام پذيرفتى است، نسخ احكام است ـ آن هم در مواردى محدود و معين ـ و نسخ اديان).
نسخ اديان بدين معناست كه مثلاً با ظهور حضرت عيسى عليه السلام آيين حضرت موسى عليه السلام نسخ گرديد، و با ظهور حضرت محمد صلى الله عليه و آله و نزول قرآن، دين مسيحيت، و بلكه تمامى اديان پيشين و كتب آسمانى گذشته منسوخ شد. ولى با اين همه بايد توجه داشت كه نسخ اديان پيشين هرگز به معناى از بين رفتن و زايل شدن اصول اساسى موجود در آن نيست؛ به عبارت ديگر معارف بنيادى اى كه تمامى شرايع و اديان الهى گذشته بر آن استوارند، نظير اصل توحيد، نبوت، معاد و ...، هرگز قابل نسخ يا تغيير و دگرگونى نيست؛ زيرا اين امور حقايقى ثابت اند كه در تمامى دوره ها بدون تغيير باقى خواهند ماند.
بر همين اساس است كه خداوند به پيامبرش دستور مى دهد كه بگويد: «آمَنْتُ بِما أَنْزَلَ اللّهُ مِنْ كِتابٍ» ؛ [2] زيرا همه آنچه را كه خداى متعال بر پيامبران گذشته نازل فرمود، مضمون مشتركى دارند و اگر اختلافى هست، در شريعتها و جزئيات احكام است كه به مسئله مقتضيات هر زمان برمى گردد.
مرحوم علامه طباطبايى در اين باره مى فرمايد: خداوند بندگان خود را جز به يك دين، كه همان اسلام و تسليم در برابر اوست، مكلف نساخته است؛ اما آنان را

[1] مائده (۵): ۳.

[2] شورا (۴۲): ۵.