دانشمندان بزرگ شيعى با همه تنگناهايى كه در قرون نخستين اسلامى ـ از سوى دستگاه جبّار اموى و سپس حكومت عباسى ـ وجود داشته و آنان نيز با دسيسه هاى گوناگون، در مواقع حسّاس، به قتل و نهب و زجر و آزار شيعيان دست مى يازيده اند و به هر صورت، از نشر فرهنگ شيعى كه با خصيصه اعتراض و مقاومت توأم بود، جلوگيرى مى كرده اند. با اين همه، دلباختگان اين فرهنگ اصيل و پويا، كه از كانون وحى و سرچشمه امامت و تعليمات خاصّ اهل البيت عليهم السلام نشأت گرفته بود، تلاش مى كردند فرهنگ تشيّع را، كه پيوسته با خون و شهادت و ايثار همراه بوده است، همچنان بارور و پويا نگهدارند. از جمله تلاشهاى مهم علمى، بر مبناى عقايد شيعى و فقه جعفرى، مى توان از تدوين و نگارش تفسير قرآن ياد كرد. از جهت نيازى كه به قرائت و فهم كتاب آسمانى، از همان آغاز احساس گرديد، دانشمندان عامه با كوششهاى علمى از سويى و علماى خاصّه، به هدايت احاديث نبوى صلى الله عليه و آله و روايات منقول از پيشوايان دينى و تعليمات مذهبى از ائمّه اطهار صلى الله عليه و آلهو ياران و تلامذه آنان كه به حقيقت مفسّر قرآن كريم و مبلّغ معارف