جعفرى بودند از سوى ديگر، كوششى پيگير به كار بردند و كتابهاى زيادى در «علم قرائت»، «بلاغت»، «صرف و نحو زبان عربى»، و «لغت» و «تفسير قرآن» و «آيات الاحكام» و ... نوشتند كه برشمردن آنها، حتى به اجمال، از گنجايش اين مقال خارج است.
ما در اين جا، از تفسير عظيم روض الجنان و رَوح الجنان، كه به زبان فارسى درى در نخستين دهه هاى قرن ششم هجرى، در شهر رى، به همّت دانشمندى شيعى مذهب و بر مبناى فقه جعفرى، به نام حسين بن على بن محمّد بن احمد خزاعى نيشابورى در بيست مجلّد نگاشته شده است، نام مى بريم. اين تفسير گرانقدر در واقع نخستين تفسير فارسى بر مبناى مذهب تشيّع است.
هر چند جزئيات زندگى اين مفسّر بزرگ روشن نيست. امّا معلوم است كه نسبش به نافع بن بُدَيل ورقاء از صحابه حضرت رسول صلى الله عليه و آله مى رسد.
اين تفسير بزرگ على رغم حجم زياد و مجلّدات بيستگانه از زمان تأليف تا كنون، براى علاقه مندان به كلام الهى و علوم قرآنى، مرتّباً استنساخ مى شده و دست به دست مى گشته است؛ چنان كه در كتابخانه هاى داخل و خارج نسخه هايى از دستنوشته هاى آن موجود است.
از زمان رواج صنعت چاپ در كشور اسلامى ما، اين كتاب گرانقدر، سه نوبت چاپ شده و از آن چاپها، به طريق افست، چاپ بعدى انجام پذيرفته است. اين دستنوشته هاى متعدّد و چاپهاى متنوّع نشان اعتماد كامل اهل تحقيق و توجّه خاصّ به اين تفسير كم نظير است.
درباره اين تفسير عظيم دانشمندان بزرگوار از گذشته و حال داوريهاى ارزنده اى كرده اند كه ما به ذكر پاره اى از آنها مبادرت مى كنيم:
«... قديم ترين ترجمه حالى كه ازو [ابوالفتوح رازى] به دست آمد، به قلم دو نفر از معاصرين و تلامذه اوست: يكى شيخ منتجب الدين ابو الحسن على بن عبيداللّه