تنها چه مى كنى؟! و اين كودك كه است و اين آب از كجا آمد؟! اينجا كه زمين است تا سيصد و چهارصد گز نكنند آب نباشد! گفت: اين پسر ابراهيم است خليل خداى، و او ما را اينجا آورد به فرمان خداى تعالى.
گفتند: اين آب كه راست؟! گفت: اين مراست و خداى بر ما پديد كرده است!
گفتند: شايد تا ما اينجا فرود آييم و تو ما را از اين آب نصيبى دهى و ما تو را از اين متاع كه داريم نصيبى كنيم و همسايه تو باشيم تا تو تنها نباشى؟
گفت: روا باشد. ايشان آنجا فرود آمدند و باقى در سوره البقره گفته شده. [1]

۲. مقام ابراهيم

چون مدّتى برآمد و اسماعيل بزرگ شد، و هاجر فرمان يافت [2] و جُرهُميان [3] آنجا فرود آمدند و اسماعيل از ايشان زنى خواست و با خانه برد، ابراهيم عليه السلاماز ساره دستورى خواست تا بيايد و اسماعيل را بيند. ساره گفت: رواست، برو به شرط آنكه از اسب فرو نيايى. و او ندانست كه هاجر مانده نيست [4] . ابراهيم به او شرط كرد و بيامد. چون بيامد، جايى ديد به مردم آبادان و قبيله اى بزرگ، فرود آمده. اسماعيل را خواست. او حاضر نبود، به صيد رفته بود بيرون حرم، زن اسماعيل بيرون آمد از

[1] تفسير ابوالفتوح رازى، ج ۶، ص ۱۴۴ ـ ۱۴۶.

[2] فرمان يافتن: مردن، درگذشتن. (فرهنگ فارسى معين).

[3] جُرهُم: قبيله عرب قديم كه به نقل روايات، از يمن به مكّه مهاجرت كرده، در آنجا سكنا گرفته بودند. ظاهراً در ايّام بسيار قديم نابود شدند، و به همين جهت علماى متأخّر انساب عرب آنها را در رديف عمالقه و عاد و ثمود شمرده اند. از سرگذشت و تاريخ اين قبيله در دوره اى كه در يمن مى زيسته اند، اطلاع قابل اعتمادى در دست نيست؛ امّا از بعضى قراين برمى آيد كه در بناى كعبه دخالت داشته اند، و بعد از آنها مكّه در حكم قريش شده است (دائرة المعارف فارسى).

[4] يعنى از دنيا رفته است و اگر مى دانست از دنيا رفته، اجازه مى داد ابراهيم آنجا بماند. حاشيه متن تفسير.