محكمات و متشابهات [1]

«هُوَ الَّذِي أَنْزَلَ عَلَيْكَ الْكِتابَ» [2] ؛ او آن خدايى است كه قرآن بر تو كه محمّدى فرو فرستاد.
هر چه حق تعالى در قرآن، قرآن را بر آن خواند و وصف كرد، از اِنزال و تنزيل و وحى و احكام و كلام و كتاب و آنچه مانند اين است، همه دليل حدوث [3] است، هيچ محتمل قِدم [4] نيست. آنكه وصف كرد، اين كتاب و آيات او را تفصيل داد و قسمت كرد بر دو نوع گفت:
«مِنْهُ آياتٌ مُحْكَماتٌ هُنَّ أُمُّ الْكِتابِ» [5] ؛ از اين كتاب آيات محكم است.
و محكم آن باشد كه مراد از ظاهرش مفهوم شود، و امّ الكتاب است؛ يعنى اصل كتاب است. «امّ» در كلام عرب اصل باشد؛ چنان كه مكّه را امّ القرى [6] گويند، سر را «امّ الدماغ» [7] گويند، و لوح محفوظ [8] را امّ الكتاب گفت، و رايت را، كه لشكر را مَفْزَع با او بود، آن را «امّ» گويند، و مادر را، كه مَفْزع كودكان باشد و مرجع ايشان با او بود،

[1] محكمات و متشابهات: محكمات جمع محكمة: والسّورة المحكمة، سوره اى از «قرآن مجيد» كه عمل به آن واجب باشد و سوره غير منسوخه و سوره اى كه نيازى به تأويل نداشته باشد. مانند قصص انبياء. و آيات محكمات، آيات واضح كه شنونده را نيازى به تأويل آن نيفتد؛ مثلاً از: {Q} «قُل تَعالوا اَتلُ ما حرَّم رَبَّكم عليكم» {/Q} ـ سوره شريف الأنعام (۶): آيه شريف ۱۵۱ تا پايان سوره. آيات متشابهات: آيه هايى از قرآن مجيد كه داراى معانى اى باشند كه حقيقت آن معلوم و روشن نباشد، بر عكس آيات محكمات.

[2] آل عمران (۳) بخش نخست از آيه مبارك ۷.

[3] حدوث: بضمّ نخستين و دوم، پديد آمدن چيزى كه نبود، مقصود مخلوق و آفريده بودن قرآن مجيد است.

[4] قِدَم: به كسر نخستين و فتح دوم، پيش در كار، ديرينگى، مقصود غير مخلوق بودن و ازلى بودن قرآن مجيد است.

[5] آل عمران (۳): بخشى از آيه مبارك ۷.

[6] امّ القرى: لقب مكّه معظم (معظّمه به روش متداول و نگاهداشت قانون لغت عرب) قرى جمع قريه. امّ القرى به معنى مادر قريه ها و آباديها.

[7] امّ الدماغ: پرده دماغ.

[8] لوح محفوظ: عبارت از نفس كليّه فلكيّه است. و گويند: آنچه در جهان سارى و جارى شود، با لوازم و حركات و حالات خود مكتوب و ثابت و مرتسم در نفس كليّه فلكيّه است.