معانى القرآن و غرايب القرآن و لغات القرآن و اعراب القرآن و نحو ذلك، [1] اساس تحقيقات عموم مفسرين طبقات بعد از ايشان بوده است در اين گونه مسائل. و علاوه بر همه اينها، چون متن تفسير حاضر فارسى و روى سخن در آن با فارسى زبانان است و هم به قصد انتفاع فارسى زبانان است كه اكنون طبع مى شود، لهذا بناءاً على هذا المقدمات اشتغال ما در اين مقاله به بحث در موضوع آن اشعار عربى و به دست دادن نمونه اى از آنها يا اشاره به قائلين آنها يا هرگونه توضيحات ديگرى در اين باب، به كلى از مقصد كنونى ما خارج و مطلقاً بى فائده خواهد بود، به خصوص كه جميع اين اشعار عربى يا اغلب آنها را در مآخذ ديگر كه اغلب به دست است از قبيل تفاسير مطوله مبسوطه مثل تفسير طبرى و تفسير كشاف و مجمع البيان و تفسير ابوحيان و غيرها، يا در معاجم كبار لغت مانند لسان العرب و تاج العروس و مخصص ابن سيده، يا در كتب مخصوصه به شواهد از قبيل شواهد كبراى شرح رضى بر كافيه موسوم به خزانة الادب، از عبدالقادر بغدادى و شواهد عينى و شواهد مغنى از سيوطى و جامع الشواهد معروف خو ما ايرانيان و شواهد كتاب سيبويه از اعلم و غير ذلك (به مناسبت اينكه اغلب اين ابيات شواهد مذكوره در كتب تفاسير عين همان ابيات شواهدى است كه در كتب نحو و صرف و معانى و بيان اثبات همان اغراض مقاصد بدانها استشهاد شده است) نيز مى توان به دست آورد. پس بنابراين صرف اَدْنا وقتى از ما در اين موضوع در مقاله حاضره، به كلى لغو و از قبيل توضيح واضحات خواهد بود.
ولى مؤلف كتاب حاضر، علاوه بر اشعار عربى مزبوره گاه گاه گرچه در نهايت ندرت به پاره اى اشعار فارسى نيز به مناسبات مقام تمثل جسته است، و امر در اين اشعار فارسى به كلى بر عكس اشعار عربى سابق الذكر است؛ چه بديهى است كه

[1] براى اطلاع اجمالى از كثريت عدد اين نوع كتب مؤلفه به توسط قدما و مفسرين رجوع شود به فهرست ابن النديم، ص ۳۳ ـ ۳۸، و به كتاب بسيار نفيس سيوطى الاتقان فى علوم القرآن.