ذكر خدا

عبداللّه مسعود روايت كرد كه رسول صلى الله عليه و آله گفت : در آيت : ذكر خداى نكوتر و فاضل تر است به همه حال، و ذكر خداى كه بنده كند آن است كه : او ياد دارد خداى را عند محرمات تا اجتناب كند، و عند محللات تا استحلال كند.
معاذ جَبَل گفت : يا رسول اللّه در بعضى راه ها مى رفتيم، مرا گفت : يا معاذ! اَيْنَ السّابِقون؟ گفتم : يا رسول اللّه ! ايشان از پيش ما رفتند و ما باز مانديم گفت : يا معاذ! كجااند آن سابقان كه ايشان به ذكر خداى تعالى حريص بودند؟ آن گه گفت : هركس كه خواهد كه در مرغ زارهاى بهشت چرا كند، بايد تا ذكر خداى بسيار كند.
معاذ جَبَل گفت : هيچ چيز نيست كه بنده را از عذاب برهاند بهتر از ذكر خداى. گفتند : وَلا الجَهاد في سبيل اللّه ِ؛ و نه جهاد در سبيل خداى؟ گفت : و نه جهاد در سبيل خداى، قال اللّه تعالى : «وَ لَذِكْرُ اللَّهِ أَكْبَرُ» . [1]

ذكر خداى تعالى

و ذكر او سه گونه بود : به دل و زبان و به جوارح.
اما ذكر به دل از دو گونه بود : يكى نظر باشد و فكر باشد، و آن سَر و اصل عبادات است كه همه را بنا بر آن است، چون سكون نفس و طمأنينه دل در آن است، قولُهُ تعالى : «أَلاَ بِذِكْرِ اللَّهِ تَطْمَـلـءِنُّ الْقُلُوبُ» ، و اين آن واجب است كه بنده از همه واجبات خالى بود در وقتى دون وقت، و از وجوب اين خالى نبود، اَعنى نَظَر، لاجرم چنين فرمود عليه السلام : تفكرٌ ساعَةٍ خَيْرٌ مِنْ عِبادَةِ سَنَةٍ.

[1] همان، ج ۱۵، ص ۲۱۲.