چالش هاى پيوند دين و دنيا

پيوند دين و دنيا، دچار چالش هاى چندى شده است كه در ذيل، چند نمونه از آن ها را ذكر كرده و مورد نقد و بررسى قرار مى دهيم.

1.دَوَران شناخت انسان بين محذورين; علم مطلق و جهل مطلق

اگر قدرت و استعداد انسان نسبت به شناخت ارزش ها و شناخت خداوند پذيرفته گردد، در آن صورت نمى توان جامعه اسلامى را بر اساس تعاليم و ارزش هاى اسلامى بنا نهاد و اگر نتيجه ى فوق مقبول افتد، بايد از استقلال آدمى در شناخت معيارها و وظيفه ى او در تشخيص ارزش ها دست شست كه در آن صورت نمى توان خير مطلق بودن خداوند و حسن همه ى افعالش را شناخت.[71]

اين اشكال و چالش ناتمام است; زيرا :

اولا

دوَران امر بين شناخت و علم مطلق و عدم شناخت و جهل مطلق انسان نسبت به ارزش ها نادرست است. انسان نسبت به شناخت كليات از جمله حسن و قبح افعال كلى انسان و حسن همه ى افعال الهى تواناست; گرچه نسبت به شناخت حسن و قبح تك تك مصاديقِ افعال انسان ناتوان است;

ثانياً

به فرض، انسان در شناخت حسن و قبح افعال توان مند باشد، اين امر مستلزم توانايى او در شناخت راه وصول به آن ها نيست;

ثالثاً

شناخت هاى قطعى انسان به عنوان دليل منفصل مى توانند مؤيّد، مقيّد و مخصص نصوص شريعت باشند و عقل و شرع به عنوان حجّت ظاهر و باطن، منشاء سعادت دنيا و آخرت گردند;

رابعاً

اين سخن عادل ظاهر ـ مبنى بر اين كه اصول عام و مطلق و معيارهاى كلى تشريع در اسلام مانند لاضرر و لاضرار يا امر به معروف و نهى از منكر به جهت عدم تعيين ضرر فاقد ارزش عملى است[72]ـ ناتمام است; زيرا اسلام براى اين مفاهيم، تعريف مشخص و معيار تشخيص مصداق را معين نموده است و منابع معرفتى انسان يعنى عقل و حس را معتبر شمرده است.

2.شموليت سكولاريسم براى همه ى فرهنگ ها

سكولاريزاسيون يك مسئله ى عام جامعه شناختى است; بنا بر اين همه ى فرهنگ ها و جوامع را در بر مى گيرد.

اين ادعا نيز ادعايى ناتمام است. فرهنگ و تفكّر مسيحيت، علّت محدثه و مبقيه ى سكولاريسم در مغرب زمين است; ولى اين علّت، منطقاً بر جوامع ديگر، جريان پذير نيست; زيرا دين مسيحيت با معارف دين اسلام كاملا متفاوت است.

معارف اسلام و قرآن فهم پذيرند; در حالى كه معارف مسيحيت راز آلود و فهم ناپذير، بل خرد ستيزند. شواهد و استنادهاى قطعى تاريخى، معرّف قرآن به عنوان كلام خداست و ترديد در آن ها به معناى بى اعتبار ساختن علم تاريخ است; ولى متون مقدس مسيحيان، فاقد اين استنادهاى تاريخى اند.

وجود تناقض هاى آشكار در متون مقدس مسيحيان و تعارض هاى متعدد علم و دين و عقل و دين، جملگى در بى اعتبار ساختن مسيحيت و تقدس زدايى آن مؤثر بوده اند. نهضت رفرميسم و عملكرد نادرست ارباب كليسا نيز در پذيرش و گسترش عرفى شدن نقش داشته است; البتّه نبايد از نقش عوامل ديگر عرفى شدن دنيا در جوامع اسلامى غفلت كرد.

نزاع ها و چالش هاى احزاب دينى در عرصه ى سياست، بى تفاوتى نسبت به مشكلات حقيقى و واقعى مردم و قشر آسيب پذير، جلوگيرى نكردن از فسادهاى ادارى، رشوه خوارى، اعتياد، امنيت زدايى ها و... مى تواند مردم را از حضور دين در عرصه سياست و اجتماع نااميد سازد; بنا بر اين، مسئوليت سنگين و خطيرى بر عهده ى زمام داران جامعه ى اسلامى ايران است كه بايد توجه به آن نموده و در حل مشكلات مردم كوشا باشند.

3.عدم پاسخ گويى اسلام به نيازهاى زمان

شبهه ى ديگر سكولارها اين است كه اسلام با قوانين 1400 ساله اش قادر به رويارويى با مسائل و مقتضيات و نيازهاى متغيّر زمان نيست; بدين جهت توانايى جواب گويى در شرايط متغيّر ندارد. اين مطلب از دوران مشروطيت توسط ملى گرايان افراطى سكولار مسلك مطرح بوده و تا كنون ادامه يافته است. شهيد مطهرى در كتاب اسلام و مقتضيات زمان و ساير آثار ارزش مندش، به اين پرسش پاسخ داده است.

وى با طرح نظريه ى رابطه ى احكام متغيّر به احكام ثابت، معماى ثبات قوانين اسلام و تغيير نيازهاى انسان ها را حل مى كند و براى تبيين و مستدل كردن آن، به مِتُد اجتهاد كه در فقه شيعه مطرح است تمسك مى جويد; وى در تعريف اجتماع مشروع مى نويسد:

« اجتهاد مشروع عبارت از استنباط كردن فروع از اصول است; يعنى كشف و تطبيق اصول كلى ثابت بر موارد جزئى و متغيّر».[73]